Các dân tộc ít người Tây Bắc sống giữa thiên nhiên hùng vĩ, họ rất giỏi trong việc sử dụng thực phẩm từ thiên nhiên, đó không chỉ là các món ăn thơm ngon, bổ dưỡng mà còn có tác dụng tốt cho sức khoẻ, chữa được cả một số bệnh. Mỗi dân tộc ở Tây Bắc có những phong cách ẩm thực khác nhau, song đều dựa vào nguồn thực phẩm từ cỏ cây hoa lá và muông thú. Các dân tộc ít người Tây Bắc rất giỏi trong việc chế biến món ăn. Các món ăn là sự kết hợp tài hoa các nguyên liệu của tự nhiên, từ nguyên liệu chính tới các gia vị, thậm chí có khi kết hợp các nguyên liệu có chứa độc tố trở thành món ăn bổ dưỡng; hoặc các loại rau, củ có vị đắng, thành món ăn thơm ngon; tuy giản dị, dân dã nhưng chứa đựng bao điều sâu xa về âm dương ngũ hành, về đất trời và tình người, góp phần làm cho con người ngày thêm mạnh khoẻ. Các món ăn từ các loại rau rừng như: lá lốt, xương xông nấu với thịt trâu để chữa đau mỏi xương khớp, đau răng. Rêu đá trộn gừng, hạt sen nướng hoặc nấu canh rất tốt cho đường ruột và nhuận tràng. Rau sam để tẩy giun kim và chữa lỵ cho trẻ em. Rau ngổ chữa ăn không tiêu, đầy bụng, thổ huyết. Rau tía tô chữa cảm sốt, đau đầu. Rau mùi giải độc, trừ phong thấp, thông khí uất, kích thích tiêu hoá, chữa cảm cúm, trị ho... Rau răm chữa đau răng. Rau diếp cá mát phổi. Canh gà nấu với rượu, gừng để giải cảm và hồi phục sức khoẻ cho người già và sản phụ...Còn rất nhiều các loại rau, củ, quả có tác dụng chữa bệnh rất tốt như: Rau cải xoong để phòng và chữa bệnh bướu cổ, cầm máu, thiếu máu, giảm đường huyết áp. Rau lạc tiên chữa bệnh mất ngủ, an thần, lợi tiểu, tiêu viêm, ngứa lở... Rau tàu bay để chữa rắn rết cắn. Rau má lợi tiểu, hoạt huyết, chữa phong thấp. Rau mớp lợi tiểu, mát gan, đau nhức khớp. Rau mét( bồ công anh) chữa đau dạ dày, giúp tiêu hoá tốt. Mộc nhĩ đen làm mát, cầm máu, hoa ban nhuận tràng,
Củ mài chữa bệnh tiểu đường tuýp hai. Nghệ bồi bổ sức khoẻ cho trẻ nhỏ, người già, người bệnh và làm đẹp làn da thiếu nữ, ngô phòng chống bệnh tim mạch...( các loại thực phẩm này còn sạch tuyệt đối vì không dùng bất kỳ loại hoá chất nào). Ngay các loại rượu cũng có những tác dụng thú vị: Rượu ngâm mật gấu, nhung hươu, các loại cao lá và cao thú rừng, gấu tầu, củ hoàng liên, mật ong...vừa nâng cao thể lực, vừa chữa đau mỏi xương khớp... Rồi rượu ngâm sâu chít, được truyền tụng “ông uống bà khen”...
Người vùng cao Tây Bắc rất trọng rau, cá và gia vị, ăn ít thịt động vật, điều đó góp phần làm cho tiêu hoá tốt, giúp cơ thể dễ hấp thụ và tăng sức đề kháng. Sống hoà đồng thân thiện với thiên nhiên, biết khai thác nguồn nguyên liệu quí báu của thiên nhiên ban tặng một cách hợp lý. Phải chăng vì vậy người vùng cao Tây Bắc đều mạnh khoẻ, ít bệnh tật. Các chàng trai nhanh nhẹn, mạnh mẽ và hào sảng. Còn các cô gái làn da trắng hồng , suối tóc đen dài mềm mại, đảm đang việc ruộng nương, nội trợ, vừa khéo chiều chồng, vừa khéo nuôi con.
Còn các du khách, dù mới chỉ được thưởng thức các món ăn của người vùng cao Tây Bắc một lần mà không khỏi lưu luyến, nhớ về một vùng đất nguyên sơ, mang trong mình bao sự tích anh hùng trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc; nơi hoa ban trắng ngần mời gọi, da diết một điệu khèn, thầm nghĩ đàn môi và cảm giác bất ngờ như được trở về cội nguồn đượm màu cổ tích và huyền thoại.
Trần Vân Hạc
