Rau sắng chùa Hương, cảm nhận tinh hoa miền Phật Tích Nhắc đến chùa Hương, ai cũng nghĩ đến những trái mơ nhỏ quả nhưng lại thơm ngon. Chè củ mài Chùa Hương vừa mát vừa thơm. Và đặc biệt là rau sắng, loại cây chỉ có tại vùng núi đá vôi ở vùng này, đã khiến không ít người phi lặn lội tìm đến nơi đây. Ngoài danh lam thắng cảnh chùa Hương, xã Hưng Sơn (Tỉnh Hà Tây) còn nổi tiếng với những đặc sản rất riêng có của vùng quê đồi núi như quả mơ, cây rau sắng, củ mài. Khác với Hưng Sơn đông vui, nhộn nhịp vào mùa lễ hội, khi đến miền Phật tích giữa cái nắng dễ làm cháy da cháy thịt của mùa hè, cũng như bao làng xã khác, cả vùng quê ni đây được bao phủ một màu vàng của thóc, của rơm, với mùi thơm thoang thong của cây lúa ngày mùa. Bến đò suối Yến vắng lặng phi mình dưới cái nắng chói chang, oi .
Hầu hết các hàng quán ven đường gần bến Đục đều cửa đóng then cài, lác đác chỉ còn một vài quán chuyên bán hàng quanh năm phục vụ người dân trong làng nhưng cũng vắng khách mua.
Thật sự sững sờ trước vẻ đẹp hiền hoà của dòng suối Yến. Một vẻ đẹp mà du khách không dễ gì thấy được vào những ngày lễ hội, khi hàng trăm thuyền đò chở khách ngày đêm chen chúc nhau phủ kín khắp mặt sông. Dòng sông phẳng lặng, lấp lánh ánh sao. Suối Yến như được nghỉ ngơi, tĩnh dưỡng để lấy lại sức lực sau những ngày "đón đưa" vất vả. Tất cả nơi đây tạo nên bầu không khí yên tĩnh, thanh bình của một vùng quê "ngoài mùa lễ hội".
Cây rau sắng (hay còn gọi là cây mì chính, cây rau ngót rừng), thuộc loại thân mộc, mọc tự nhiên trên những vách đá, ưa ánh sáng. Bộ rễ cây cần mẫn, bám chắc vào đá, chắt gạn từng giọt nhựa sống cho từng cành lá tươi xanh vươn ra đón khí trời, gió núi.
Cây rau sắng trồng lâu năm nhất có đường kính khoảng 20 -30cm, cao 5 - 6m. Hưng Sơn là xã hiện có số lượng cây rau sắng nhiều nhất cả nước. Không một ai trong làng còn nhớ rõ cây rau sắng có từ khi nào, họ chỉ biết rằng rau sắng được phát hiện trên núi đá từ lâu lắm rồi. Phần lớn những cây rau sắng to, cao hiện nay là của đời ông, đời cha trồng từ ngày xưa và để lại cho con cháu. Cũng nhờ thiên thời địa lợi, rau sắng chùa Hương có mùi vị thơm ngon hơn hẳn mà không phi ni đâu cũng có được.
Cảm nhận tinh hoa miền Phật tích Không giống như các loại rau khác chỉ cần trồng ngày một ngày hai là đã được hái lá. Riêng đối với cây rau sắng, từ khi trồng đến khi được hái lá lần đầu tiên phi sau ít nhất là 3-5 năm, và sau 10 năm mới được thu hoạch với số lượng lớn. Vì là loại rau quí hiếm, lại nổi tiếng thơm ngon, giàu chất dinh dưỡng, không những bổ dưỡng cho sức khoẻ mà còn có tác dụng chữa bệnh, rau sắng được người dân trong làng bán với giá từ 50.000-300.000đ/kg.
Vào đúng mùa, có những cây rau sắng to, được trồng từ nhiều năm cho thu nhập từ 2 đến 3 triệu đồng. Khách mua chủ yếu là người ở các tỉnh lân cận, nhiều nhất là ở Hà Nội. Ngoài những người buôn bán, số người mua về làm quà cho người thân cũng rất nhiều.
Do không biết, du khách mua về khi nấu lên ăn không được ngọt và ngon thậm chí nếu ăn nhiều dễ bị say. Khi hỏi những người dân trong làng, người mua mới biết mình bị lừa.
Thì ra vì lợi nhuận mà những người bán hàng này đã lừa du khách, làm mất đi giá trị đích thực của rau sắng chùa Hưng, họ bán những rổ rau "ổ gà" mọc rất nhiều trong rừng chứ không phi là lá rau sắng quí hiếm như du khách vẫn nghĩ.
Lá non rau sắng có màu xanh thẫm, óng , ra hết lớp này đến lớp khác, ra nhiều nhất vào tháng 2 và tháng 3 âm lịch hàng năm. Lá rau sắng dùng để nấu canh với thịt hoặc cá. Mùi vị của loại rau này rất đậm đà, chỉ cần một vài cọng cũng đã đủ để có thể nấu bát canh thơm ngon cho 4 người ăn.
Theo kinh nghiệm của người dân trong làng, phi ăn canh rau sắng nấu suông, nêm một chút muối và chậm rai nhai kỹ từng chiếc lá nhỏ để thưởng thức thật sâu, thật kỹ vị ngọt, vị bùi khó tả của nó ta mới cảm nhận được phong vị đặc biệt của cây rau sắng mà trong lòng thoáng ngạc nhiên với thiên nhiên kỳ thú đã ban tặng một sn vật độc đáo giữa vùng núi đá cheo leo và cằn cỗi.
Không chỉ là thức ăn thơm ngon, bổ dưỡng góp phần tăng thêm hưng vị đậm đà cho bữa cảm gia đình, rau sắng còn là phưng thuốc chữa bệnh rất hữu hiệu.
Thời gian gần đây, một vài thầy lang trong làng tìm đến nhà ông Tiết hỏi mua rau sắng về cắt thuốc lá chữa bệnh đường ruột.
Những cây rau sắng đực, không kết quả mà chỉ ra những chùm rồng rồng. Rồng rồng có thể nấu canh và tuyệt hơn nữa là xào với thịt bò. Các cụ trong làng thường ngồi trò chuyện với nhau, chị em phụ nữ mà chế biến món thịt bò xào rồng rồng sắng cho chồng nh m rượu thì đúng là không hổ danh "gái biết chiều chồng".
Quả sắng hình bầu dục, to như quả nhót, khi chín có màu vàng sẫm, ăn có vị ngọt đượm như mật ong. Hạt của quả sắng sau khi bóc vỏ đem ninh với xưng rất thơm ngon, có vị ngọt, bùi.
Vì vậy, để không mất đi các dưỡng chất và giữ được hưng vị rất riêng của rau sắng, trước khi chế biến không cần rửa rau. Điều đặc biệt nữa là do rau có sẵn vị ngọt, không cần tra mì chính trước khi ăn. Và nhớ là nấu cả cọng.
Một vài năm trước, hầu hết du khách khi đến chùa Hương đều mua quả mơ về ngâm đường hay mua về làm quà. Nhưng thời gian gần đây, diện tích trồng mơ trong huyện đã gim đáng kể. Lượng mơ thu hoạch phục vụ du khách không còn nhiều.
Từ cuối năm 2003, do thấy được những lợi ích về sức khoẻ, về kinh tế mà cây rau sắng mang lại, chính quyền UBND xã Hưng Sơn đã có chủ trưng khuyến khích bà con tiếp tục phát huy trồng cây mơ và mở rộng diện tích trồng cây rau sắng.
Chủ trưng này đã được đưa vào nghị quyết Đảng bộ của xã. Hy vọng trong thời gian tới đây, món quà từ miền Phật tích mà du khách mua về cho người thân ở nhà không chỉ có quả mơ, củ mài mà còn có cả lá rau sắng siêu sạch.
