Dẫn: Tối ngày 27, Khuất Lão tôi có gọi điện
cho Nam Long về chuyện tấm bản đồ, hẹn qua bảo tàng chụp cho được nguyên
văn, sau vì bận công tác nên việc không thành. Khuất tôi gắng gỏi tìm
được tấm ảnh HOÀNG TRIỀU TRỰC TỈNH ĐỊA DƯ TOÀN ĐỒ trên một trang web (http://auction.artxun.com/pic-149586323-0.html)Trung
Quốc, dựa vào phần phiên âm sẵn có của Ts. Mai trong đêm đánh lại
nguyên văn. Tấm ảnh rất nhỏ, chữ ma ma mật mật như kiến (Xem ảnh), phải
vừa xem phiên âm vừa đoán đọc, phần vì mới qua thời gian ốm lâu mới dậy,
quả thực khó khăn. Nay tạm cú đậu lại âu cùng chư quân tỏ, cho dù "quải nhất lậu vạn, diệc dữ nhân đồng thiện ý dã". (Phần dịch và bổ chú sẽ trình bày sau).
dã". (Phần dịch và bổ chú sẽ trình bày sau).
A.Nguyên văn: 地域论谓萧何得秦之图籍,汉人乃有括地,舆地诸杂图.然不设分率又不考正准望,或称外荒迂诞之言,不合事实.
观
是则古时亦有地图而不能度势审形,历历不爽也.后世制图者,代不之人而经纬不明,未免失毫谬里.然则,欲知大地精微,非通天文,推算,三隅,量等学不可.
溯自中国声威讫於西海,天主教士利玛窦,汤若望,南怀仁诸公,远涉重洋来华传道.康熙四十七年戊子,圣祖仁皇帝简派教士白晋,雷孝思,杜德美等制万里城
图,越一年而工竣,上喜,复下纶音,着潘如,雷孝思,杜德美,麦大成画蒙古,满洲暨直隶,山东二省图.五十年辛卯,上命教士遍行十三省量地造图.麦大成,
汤尚贤往陕西,山西,江西,广东,广西诸省,冯秉正,德玛诺往河南,浙江,福建,江南诸省,费隐和潘如往云南,四川,贵州,湖广诸省.四阅星霜,规模始
定,诸教士共集京师,挥毫描绘,以二载告成,乃以十五省全图奏呈,仰承圣览,懋赏特隆.自是,中西人士考求中夏舆图,大抵袭前教士原稿.
予不揣固陋,摹写此幅,非敢谓粉本独工,驾於前人之上.惟数百年间,各省郡邑疆土稍更,故将缺者补之,误者正之,务使累黍不差,了如指掌.其沿海各口均仿行舟图增入.自问挂一漏万,不足以供法眼.然有知必告,亦与人同善意也.
光绪甲辰春,余山天文台主办蔡尚质识.
B.Phiên âm:
Địa vực luận vị Tiêu Hà đắc Tần chi đồ tịch, Hán nhân nãi hữu Quát địa,
Dư địa chư tạp đồ. Nhiên bất thiết Phân suất hựu bất khảo chính Chuẩn
vọng, hoặc xưng ngoại hoang vu đản chi ngôn, bất hợp sự thực.
Quan
thị tắc cổ thời diệc hữu địa đồ nhi bất năng đạc thế thẩm hình, lịch
lịch bất sảng dã. Hậu thế chế đồ giả, đại bất chi nhân nhi kinh vĩ bất
minh, vị miễn thất hào mậu lí. Nhiên tắc, dục tri đại địa tinh vi, phi
thông thiên văn, suy toán, tam ngung, lượng đẳng học bất khả. Tố tự
Trung Quốc thanh uy hất ư Tây hải, Thiên chủ giáo sĩ Lợi Mã Đậu, Thang
Nhược Vọng, Nam Hoài Nhân chư công, viễn thiệp trùng dương lai Hoa
truyền đạo. Khang Hy tứ thập thất niên Mậu Tý, Thánh Tổ Nhân Hoàng đế
giản phái giáo sĩ Bạch Tấn, Lôi Hiếu Tư, Đỗ Đức Mỹ đẳng chế Vạn Lí Thành
Đồ, việt nhất niên nhi công thoan, thượng hỉ, phục hạ luân âm, trước
Phan Như, Lôi Hiếu Tư, Đỗ Đức Mỹ, Mạch Đại Thành họa Mông Cổ, Mãn Châu
kí Trực Lệ, Sơn Đông nhị tỉnh đồ. Ngũ thập niên Tân Mão, thượng mệnh
giáo sĩ biến hành thập tam tỉnh lượng địa tạo đồ. Mạch Đại Thành, Thang
Thượng Hiền vãng Thiểm Tây, Sơn Tây, Giang Tây, Quảng Đông, Quảng Tây
chư tỉnh, Phùng Bỉnh Chính, Đức Mã Nặc vãng Hà Nam, Chiết Giang, Phúc
Kiến, Giang Nam chư tỉnh, Phí Ẩn hòa Phan Như vãng Vân Nam, Tứ Xuyên,
Quý Châu, Hồ Quảng chư tỉnh. Tứ duyệt tinh sương, qui mô thủy định, chư
giáo sĩ cộng tập kinh sư, huy hào miêu hội, dĩ nhị tải cáo thành, nãi dĩ
thập ngũ tỉnh toàn đồ tấu trình, ngưỡng thừa Thánh Lãm, mậu thưởng Đặc
Long. Tự thị, Trung Tây nhân sĩ khảo cầu Trung Hạ dư đồ, đại để tập tiền
giáo sĩ nguyên cảo.
Dư
bất sủy cố lậu, mô tả thử bức, phi cảm vị phấn bản độc công, giá ư tiền
nhân chi thượng. Duy sổ bách niên gian, các tỉnh quận ấp cương thổ sảo
canh, cố tương khuyết giả bổ chi, ngộ giả chính chi, vụ sử lũy thử bất
sai, liễu như chỉ chưởng. Kì diên hải các khẩu quân phỏng hành chu đồ
tăng nhập. Tự vấn quải nhất lậu vạn, bất túc dĩ cung pháp nhãn. Nhiên hữu tri tất cáo, diệc dữ nhân đồng thiện ý dã.
Quang Tự Giáp Thìn xuân, Dư Sơn thiên văn đài chủ biện Sái Thượng Chất chí.
C.Tạm dịch: Nghe Địa vực luận nói
chuyện Tiêu Hà được sách nhà Tần, Hán mới nên trò Quát, Dư địa chí, hiềm
không chiểu theo Phân suất, khảo đính Chuẩn vọng, nên nỗi miệng lưỡi
chê cười ra nhời, ấy một tuồng hoang đường nhảm nhí.
Lần giở sách xưa, thấy việc từng vẽ địa đồ, ngặt lại thiếu phần xét
hình lường thế, rõ thành ra thứ mê muội lắm thay. Cháu con về sau nối
đời làm việc ấy, thoắt cái sai nhầm một li đi một dặm, thực cũng chỉ bởi
không hay chuyện kinh độ, vĩ độ mà thôi. Ấy nên, muốn xem mặt đất
nhường tinh vi, Thiên văn, Suy toán, Tam ngung, Lường đẳng ắt phải tỏ
tường các phép. Nhớ thuở Trung Quốc uy danh đến tận trời Tây, các cha
Lợi Mã Đậu, Thang Nhược Vọng, Nam Hoài Nhân vượt bể đến Trung Hoa truyền
đạo. Năm Mậu Tý, thứ bốn bảy thời Khang Hi, Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế mời
các cha Bạch Tấn, Lôi Hiếu Tư, Đỗ Đức Mỹ trải một năm soạn bức Vạn Lí
Thành Đồ, cả mừng lại xuống chiếu mệnh Phan Như, Lôi Hiếu Tư, Đỗ Đức Mỹ,
Mạch Đại Thành vẽ bản đồ Mông Cổ, Mãn Châu cùng Sơn Đông, Trực Lệ. Năm
Tân Mão, thứ năm mươi thời Khang Hi, các cha vâng mệnh đi khắp mười ba
tỉnh đo soạn bản đồ. Mạch Đại Thành, Thang Thượng Hiền qua Thiểm Tây,
Sơn Tây, Giang Tây, Quảng Đông, Quảng Tây, Phùng Bỉnh Chính, Đức Mã Nặc
đến Hà Nam, Chiết Giang, Phúc Kiến, Giang Nam, Phí Ẩn cùng Phan Như đi
Vân Nam, Tứ Xuyên, Quý Châu, Hồ Quảng. Sự trải đã bốn năm, việc mới dần
ổn định, bèn cùng nhau qua hai năm tụ về chốn kinh sư, vung bút thành
bản vẽ tấm địa đồ mười lăm tỉnh, dâng lên Thánh thượng, đặng đội ơn
thưởng lãm khen ngợi cao dày. Từ ấy nhân sĩ tây ta khảo cứu dư đồ Hoa
Hạ, thảy đều theo bản gốc của các cha về trước. Nay tôi chẳng e nông cạn
mà bôi bai, dám đâu kể chuyện cướp công vượt mặt. Chỉ hiềm giường đất
các tỉnh, quận, ấp sai lệch qua vài trăm năm, mới ướm thử bồi chữa, mong
sao xác đáng tự mảy may, tựa bàn tay sáng rõ, lại thêm vào các cửa biển
diên hải, đều chiểu theo lối thuyền bè lui tới vậy. Ngẫm rằng ôm tấm
vải thưa, nào bõ che vào mắt Thánh, cái biết được thì nên nói, cùng mọi
người lòng thiện ý mà thôi.
Mùa xuân năm Giáp Thìn, niên hiệu Quang Tự, Chủ biện Đài thiên văn Dư Sơn là Sái Thượng Chất kính ghi. Nguồn: blog khuatlaodongchu Nguyễn Hạnh
Các bài mới:
Các bài đã đăng:
|
Cổ vật 
