|
KINH VĂN
Lôi Công hỏi rằng:
- Về khí nhiều ít, thế nào là nghịch? Thế nào là tùng?
Hoàng Đế dạy rằng:
- Dương theo tả, âm theo hữu, lão theo trên, thiếu theo dưới. Vì vậy, xuân hạ theo về dương thời sống, theo về thu đông thời chết. Trái lại, thời theo về thu đông là sống. Vì vậy, khí dù nhiều ít mà nghịch, đều thành chứng quyết (1).
***
Chứng quyết thuộc Thiếu âm, khiến người mộng càn, quá lắm thời mê.
Phế khí hư thời khiến người mộng thấy bạch vật (các vật trắng, thuộc loài kim), thấy chém người máu chảy; nếu đắc thời, thời mộng thấy chiến binh (2).
Thận khí hư thời khiến người mộng thấy thuyền và người bị đắm đuối; nếu đắc thời, thời mộng nằm trong nước, như bị sợ hãi.
Can khí hư thời mộng thấy cỏ cây nảy nở; nếu đắc thời, thời mộng tựa dưới gốc cây không dám đứng dậy.
Tâm khí hư mộng thấy đi cứu đám cháy; nếu đắc thời, thời mộng thấy lửa sáng rực trời.
Tỳ khí hư thời mộng thấy uống ăn không đủ; nếu đắc thời, thời mộng đắp tường, lợp nhà.
Đó là thuộc về năm Tàng khí hư, Dương khí hữu dư, Âm khí bất túc. Vậy hợp với năm chẩn, điều với âm dương, để xét về kinh mạch (2).
***
Vì vậy, chẩn có đại pháp (phép lớn). Ngồi đứng có thường, ra vào có lối, để giúp ích cho thần minh; phải rất thanh tĩnh, xem suốt trên dưới, coi ở bát chính, xét năm trung bộ, án mạch động tĩnh; theo riết để nhận về hoạt, sắc, hàn, ôn; đạo có xét rõ mới được dài lâu. Và tới được cõi mười vẹn cả mười (thập toàn) (3).
Chú giải
(1) Khí mà thuộc dương, thì ở bên tả là thuận; khí mà thuộc âm, thì ở bên hữu là thuận, người già ăn kém, nên ở trên là thuận; người thiếu dục nhiều, nên ở dưới là thuận. Vì vậy, về xuân hạ, hoặc bệnh hoặc mạch, theo về dương là sống; nếu lại âm bệnh, âm mạch như thu đông thì sẽ chết. Trái lại thì thu đông theo về âm thì sống. Nếu lại dương bệnh dương mạch như xuân hạ thì chết. Vì vậy, khí ở con người không cứ gì nhiều ít, nếu nghịch thì sẽ thành chứng quyết.
(2) Đây nói về âm khí bất túc thì sinh ra chứng nhiệt quyết, mà lấy "vọng mộng" của năm Tàng làm chứng nghiệm. Năm Tàng thuộc về âm. Âm khí hư thì hình ra "vọng mộng". Như Phế khí hư thì mộng thấy bạch vật, vì Phế thuộc Kim, Kim sắc trắng, thấy người bị chém, là cái công dụng của Kim. Nếu gặp mùa thu đông mà Kim vượng giúp Phế, thì Phế chưa suy lắm, sẽ mộng thấy "binh chiến" đó là vì Tàng khí thực. Thận thuộc Thủy, nên mộng thấy "đắm đuối". Nếu gặp mùa đông mà Thủy đến giúp Thận, thì Thận chưa suy lắm, thì mộng thấy nằm ở trong nước; sở dĩ "như bị sợ hãi" là do Tàng khí không yên mà sinh ra. Can chủ Mộc, nên mộng thấy cây nảy mọc, đó là vì cùng một loài. Nếu gặp mùa xuân, mà Mộc lại giúp Can thì Can chưa suy lắm, thì mộng thấy tựa dưới gốc cây, sở dĩ không dám đứng dậy, cũng là do Tàng khí không yên. Tâm thuộc Hỏa, nên mộng thấy chạy chữa đám cháy. Nếu gặp mùa hạ, thì Hỏa tới giúp Tâm, Tâm chưa suy lắm, nên mộng thấy lửa sáng rực trời. Đó cũng vì Tàng khí thực mà không yên. Tỳ thuộc Thổ, nên mộng thấy uống, ăn không đủ, nếu gặp về tứ quý, mà Thổ tới giúp Tỳ, Tỳ chưa suy lắm, nên mộng thấy đắp tường, lợp nhà... Đó đều do năm Tàng khí hư, Dương khí hữu dư, Âm khí bất túc, sở dĩ có mộng hiện như vậy và gây thành chứng quyết.
(3) Đây nói về hình khí nên tương đắc, không nên tương thất, mới được là thập toàn. Nhưng hình là hữu hình, mà khí là vô hình. Về khí, cần phải do ở mạch để nghiệm. Vì vậy, hình nhược khí hư thì chết. Vì cả hai đều là bất túc, cũng chết bởi hình lấy mạch là chủ. Nếu mạch khí hữu dư mà hình khí bất túc, thì huyết khí đã đủ, thần khí sẽ xung, chắc có cơ sống được. Vì vậy, chẩn có đại pháp. Phàm làm y công, tự mình ngồi dậy phải có thường, ra vào phải có lối, khiến cho thần minh thư xướng, thanh tĩnh vững vàng... Vậy sau mới án đến mạch của bệnh nhân, động, tĩnh, hoạt, sắc, hàn, ôn, đại, tiểu... đều rõ ràng không sai, thế mới là thập toàn.
Các bài mới:
Các bài đã đăng:
|
Đông y khái luận 
