Tứ Hải giai huynh đệ

* Chú thích:

(1) Từ Chính Khanh khắc in và đề tựa quyển Châm cứu Tư Sinh kinh năm 1220.
(2) Đồng nhân ấn huyệt châm cứu đồ kinh của Vương Duy Nhất soạn năm 1027.
(3) Uống thuốc ba năm chẳng bằng đốt Ngải cứu một mồi.
(4) Khao thần tại là một lối kiêng châm cứu ở từng vùng theo tuổi người bệnh (ở thời xưa).
(5) Ngón chân cái (túc mậu chi): Đính chính (theo Châm cứu đại thành).
(6)Bàn tay (thủ chưởng): đính chính.
(7) Vùng dạ dày ở trên rốn khoảng 2, 4 - 5 thốn.
(7+1=8) Trước ngực (hung tiền), khoảng giữa vú.
(9) Huyệt Khí xung ở hai bên bẹn.
(10) Đầu gối (túc tất).
(11) Kinh Thủ dương minh bắt đầu từ huyệt Thương dương ở bên cạnh phía trong ngón tay trỏ.
(12) Kinh Túc dương minh bắt đầu (theo sách cổ) từ huyệt Lệ đoài ở mé cạnh ngoài ngón chân thứ hai.
(13) Vùng tiền âm và hậu môn.
(14) Bắp chân đầu gối (túc tất kinh hậu).
(15) Bàn chân (túc phu).
(16, 17) huyệt kỵ, huyết chi là những lối kiêng châm cứu mỗi tháng một ngày tính theo can, Chi, âm lịch ở thời xưa.
(18, 19) Nam kiêng ngày Tuất là Trực trừ, nữ kiêng ngày Hợi là Trực phá.
(20) Tác giả của sách Nạn kinh về châm cứu.
(21) Phép tìm huyệt châm cứu tính theo ngày giờ thuộc can chi, phối hợp tám phép giao hội với bát mạch, bát quái.

(*) "Thốn", "Phân" dùng trong châm cứu là những đơn vị đo riêng biệt, không nhất luật đối với các bộ phận của cơ thể và khác hẳn với tấc phân thông thường về trắc lượng, cho nên có thể phiên âm như một thuật ngữ, để khỏi hiểu nhầm nhất là về mức châm, chiều sâu.

(22) Tuyền cơ là một dụng cụ để xem thiên văn, Tuyền cơ cũng có ý nghĩa nói về sự xoay vần của tạo hóa.

(23) Theo sách châm cứu ngày nay: Thượng bộ kể từ huyệt Thiên đột đến huyệt Trung đình là 7 huyệt: 9 thốn. Trung bộ kể từ huyệt Trung đình đến huyệt Thần khuyết (giữa rốn): 8 thốn. Tính chẵn, từ Thiên đột đến Cưu vĩ là mười thốn.

(24) Từ huyệt Đản trung đến Cưu vĩ tính 2 thốn 6 phân.

* Chú thích:

(26) Nghi là huyệt Thần tàng hay huyệt Ưng song.
(27) Tam dương lạc chép nhầm là Tam âm (đính chính).
(28) Theo sách cổ thì cấm châm gồm có huyệt: Cơ môn và Thủ tam ngũ lý mà không có huyệt Thần ưng, Thừa khấp và Gián khách.
(29) Đính chính: Âm lăng tuyền (chép nhầm chữ dương).
(30) Thuyết duy tâm theo sách Thiên kim phương của Tôn Tư mịch (581 - 683).
(31) Huyệt Thiếu thương.
(32) Huyệt Ẩn bạch.
(33) Huyệt Phong phủ (theo Châm cứu đại thành).
(35) Có huyệt Lao cung mà không có huyệt Giản sử, Ấn đường (Châm cứu đại thành).

(36) Nguyên bản chú thích: Nam dùng tay trái, nữ dùng tay phải, cong ngón tay giữa lại, đo theo phía bên ngang giữa hai chỉ ngón tay, lấy chiều dài làm một thốn đồng thân.

(37) Nguyên bản chú thích: Trước lấy hàng giữa, mỗi bên một đốt xương thì chấm một điểm làm dấu.

(38) Nguyên bản chú thích: Lấy chỗ dưới đốt xương sống thứ tư trên đốt xương sống thứ năm.

(39) Ý nói tác dụng của châm cứu huyền diệu vượt lên trên thần quyền.

(40) Huyệt Tứ hoa của Thôi trí Để dùng chữa bệnh hư lao (Châm cứu Tư Sinh).

(41) Huyệt Hoạn môn (chép nhầm là Mệnh môn): đính chính.

(42) Hình chữ "Mỗ" tức hình tam giác đều.

(43) Hai huyệt Hoạn môn tương đương với hai huyệt Tâm du ở dưới đốt xương sống thứ năm ngang ra 1,5 thốn (dùng chữa lao suyễn).

(44) Nguyên bản chú thích: Lấy được đúng huyệt rồi thì bỏ dây đi.

(45) Nguyên bản chú thích: Chính huyệt Đại chùy.

(46) Nguyên bản chú thích: Bỏ đoạn dây thừa.

(47) Nguyên bản chú thích: Cắt rơm làm thốn đồng thân mà đo.

(48)Thang Tứ vật gồm: Địa hoàng (Sinh địa 3 đồng cân), Thược dược (Bạch thược 2 đồng cân), Đương quy 2 - 3 đồng cân), Xuyên khung (1 đồng 5 phân).

Mở đầu

 Với sự tham khảo các sách "Châm cứu Tư Sinh" của Từ Chính Khanh và sách "Đồng nhân du huyệt châm cứu đồ kinh" của Vương Duy Nhất, quyển CHÂM CỨU TIỆP HIỆU DIỄN CA đúc kết phương pháp châm cứu hiệu nghiệm, và diễn bằng ca nôm đơn giản để giúp việc chữa bệnh được chóng khỏi.

 Phép cứu dùng Ngải hái ngày 3 tháng 3 âm lịch, phơi râm gói kín, trữ sau 3 năm đem dùng chữa bệnh mới hay. Nó là một cách chữa bệnh kết quả và đỡ tốn tiền, như câu tục ngữ lưu truyền "Uống thuốc ba năm không bằng dùng Ngải đốt cứu một mồi".

 Theo sách xưa  trừ trường hợp cấp cứu phải kịp thời, đối với các bệnh thường thì châm cứu nên chọn những ngày tốt, những thời giờ thích hợp, và nên kiêng kỵ như sau để tránh những tai biến có thể xảy ra:

 - Nên chọn những ngày thời tiết tốt, trời quang mây tạnh, không mưa gió sấm sét. Nên cứu vào giờ ngọ giữa trưa, lúc ấy khí dương thịnh, huyết lưu thông tốt, không nên cứu vào buổi chiều, khí âm thịnh kém hiệu quả.

 - Các trường hợp no đói thất thường, khí huyết hao tổn, tức là lúc đói lòng mệt nhọc kém sức chống đỡ, hay nguyên khí suy nhược, mất máu hao tinh, chính khí bị tổn thương, châm cứu không có lợi.

 - Kiêng ngày Đinh mùi là ngày kỵ Biển Thước (tác giả  cuốn Nạn kinh, coi như tỵ tổ của khoa châm cứu) châm cứu không tốt.

 - Nên kiêng những ngày bộ vị của cơ thể theo tuổi người bệnh, theo ngày châm cứu, và kiêng một số ngày trong từng tháng như sau:

Đầu

Từ chân tóc trước đến chân tóc sau chia làm 12 thốn. Nếu người bệnh hói trán hay chân tóc sau khong rõthì kể từ huyệt Ấn đường (giữa hai lông mày) đến u cổ (huyệt Đại chùy) là 18 thốn, trừ phía trước 3 thốn và phía sau 3 thốn, tức còn lại 12 thốn.

Lưng

Chia theo 21 đốt xương sống:

 - Lưng trên: 7 đốt, mỗi đốt 1 thốn 4 phân 1 ly.
 - Lưng giữa: 7 đốt, mỗi đốt 1 thốn 6 phân 1 ly, tính đến eo lưng (huyệt Mệnh môn) đốt thứ 14 ngang với rốn.
 - Lưng dưới: 7 đốt, mỗi đốt 1 thốn 2 phân 1 ly (6 ly), tính từ eo lưng đến đít.
Đo ngang thì lấy thốn đồng thân, theo chiều dài lóng ngón giữa của ngón tay giữa (nam dùng tay trái, nữ dùng tay phải).

Bụng

Chia làm ba bộ (theo ngày nay).

 - Thượng bộ: Từ huyệt Thiên đột đến huyệt Trung đình = 9 thốn.

 - Trung bộ: từ huyệt Trung đình đến giữa rốn = 8 thốn.

 - Hạ bộ: từ rốn (huyệt Thần khuyết) đến Khúc cốt = 5 thốn.
(Từ huyệt Thiên đột đến huyệt Đản trung: 7 thốn 4 phân, từ huyệt Đản trung đến huyệt Cưu vỹ: 2 thốn 6 phân).

Huyệt cấm: Trong toàn thân có 365 huyệt, cấm châm cứu các huyệt như sau:

1. Cấm châm 28 huyệt:

Não hộ, Tín hội, Giác tôn, Thừa khấp, Lạc cước, Thừa linh, Lư tín, Linh đài, Thần đạo, Đản trung, Thủy phân, Thần khuyết, Hội âm, Hoành cốt, Khí xung, Tam dương lạc, Thừa cân, Thanh linh, Thạch môn, Cưu vỹ, Vân môn, Khuyết bồn, Kiên tỉnh, Thủ tam lý, ợp cốc, Tam âm giao đối với phụ nữ có mang. Sách này có 3 huyệt Thần ưng, Thừa khấp và Gián khách không thấy ở sách châm cứu Trung y, ngược lại thiếu hai huyệt Cơ môn và Thủ ngũ lý theo Châm cứu đại thành.

2. Cấm cứu 45 huyệt:

Thừa quang, Phong phủ, Á môn, Thiên trụ, Lâm khấp,  Tố liêu, Tình minh, Toản trúc, Nghinh hương, Ty trúc, Hòa liêu, Cưu vỹ, Bach hoàn du, Thiên phủ, Nhân nghinh Quyền liêu, Đầu duy, Hạ quan, Tích trung, Kiên trinh, Tâm du Nhũ trung, Chu vinh, Uyên dịch Ngư tế, Phúc ai, Thiếu thương, Kinh cự, Thiên phủ, Địa ngũ hội,Trng xung, Dương quan, Dương trì, Ẩn bạch, Lậu cốc, Ủy trung, Độc tỵ, Âm lăng tuyền, Điều khẩu, Âm thị, Phục thỏ, Thừa phù, Bễ quan, Ân môn, Thân mạch.

3. Trừ 13 quỷ huyệt, theo Tôn Tư Mịch:

Nhân trung, Thiếu thương, Ẩn bạch, Đại lăng, Thân mạch, Phong phủ, Giáp xa, Thừa tương, Thượng tinh, Khúc trì, Đầu lưỡi, Âm hạ (nam dung huyệt Hội âm, nữ châm đầu Ngọc môn). Sách này chép hai huyệt Ấn đường, Gián sử, nhưng lại thiếu huyệt Lao cung, so với Châm cứu đại thành.


1. Huyệt Cao hoang chữa hư lao và các chứng quái lạ:

* Lấy huyệt: bảo người bệnh ngồi hai tay bó gối, khiến cho hai xương br vai mở rộng ra. Lấy mốc khoảng 1/3 dưới đốt xương sống thứ tư, 2/3 trên đốt xương sống thứ 5, ngang thẳng ra hai bên, mỗi bên cách 3 thốn đồng thân, là huyệt.

2. Huyệt Hoạn môn chữa lao suyễn:

Lấy một sợi dây đo từ đầu ngón chân cái đến giữa khoeo chân của người bệnh, bằng cách men sợi dây ấy thẳng lòng bàn chân, lên sau gót chân thẳng giữa trái chân đến ngấn chỉ ngang khoeo chân (huyệt Ủy trung), cắt dây ở đấy. Rồi lấy dây ấy đo từ sống mũi men thẳng lên giữa đỉnh đầu, qua các huyệt Thượng tinh, Bách hội, sau chẩm đầu, gáy cổ, xuống giữa cột xương sống, đầu múi dây đến đâu thì làm dấu ở đấy. Rồi lấy một sợi dây rơm bảo người bệnh ngậm để đo khoảng giữa hai mép miệng đem đoạn rơm này chia đôi, đặt chỗ giữa vào đúng điểm làm dấu ở xương sống, thẳng ra hai bên, đầu cuối sợi dây là hai huyệt Hoạn môn (tức hai huyệt Hoạn môn cách nhau bằng chiều ngang giữa hai mép miệng).

3. Huyệt Tứ hoa sau lưng cũng chữa ho lao, suyễn thở:

Trước lấy huyệt Cưu vỹ cách trên rốn 7 thốn rưỡi, làm dấu ở đấy. Rồi lấy dây quàng sau cổ người bệnh, bỏ hai múi ra phía trước chấp vào chỗ đã làm dấu (huyệt Cưu vỹ) cắt đoạn dây thừa bỏ đi. Sau lấy dây ấy quàng trước cổ rủ hai đầu múi về sau lưng ngang nhau chập vào giữa xương sống đến chỗ nào thì làm dấu ở chỗ ấy. Rồi lấy sợi rơm bảo người bệnh ngậm, đo ngang hai mép miệng, gấp đôi lại làm dấu ở giữa. Đem sợi rơm ấy đặt vào sau lưng, để điểm chính giữa sợi rơm đúng với chỗ làm dấu ở sống lưng từ trước (ngang huyệt Cưu vỹ), ngang hai đầu múi rơm là hai huyệt. Rồi lại trở sợi rơm ấy dọc theo xương sống, giữ cho giữa sợi rơm vừa đúng điểm đã làm dấu trước, lấy hai đầu múi rơm hai huyệt nữa, cộng là 4 huyệt “Tứ hoa”.

(Theo sách Trung y ngày nay thì Tứ hoa tương đương với hai huyệt Đảm du và hai huyệt Cách du, khác với sách này).

4. Huyệt Trúc mã hay Kỵ trúc mã, chữa mụn nhọt sưng lở, bướu cổ, tràng nhạc:

Bảo người bệnh ngồi trên đòn tre, hai người khiêng hai đầu như dáng cưỡi ngựa để lấy huyệt (nên gọi là Kỵ trúc mã: cưỡi ngựa tre). Lấy dây đo từ ngấn chỉ ngang cổ tay (huyệt Đại lăng) ra tận chót ngón tay giữa làm mực. Dùng dây này để đo từ ống tre làm đòn khiêng, thẳng lên xương sống của người bệnh làm mốc, rồi đi ngang ra hai bên mỗi bên cách một thốn đồng thân là huyệt. Tức là khoảng cách từ mút xương cùng đến điểm mốc ở giữa sống lưng bằng chiều dài từ huyệt Đại lăng ra tận chót ngón tay giữa của người bệnh.

(Theo sách Trung y ngày nay, thì huyệt ở đốt xương sống thứ 10 ngang ra mỗi bên 5 phân, khác với sách này).

5. Huyệt Mỗ tự chưa sa đì (hòn dái sưng sa xuống):

Lấy sợi rơm đo khoảng cách hai mép miệng bệnh nhân, gấp 3 lần làm mức, bẻ 3 góc thành hình tam giác. Dùng hình tam giác này để lấy huyệt: Đặt một góc vào giữa rốn, 2 góc buông cân xuống hai bên, lấy 2 huyệt ở hai đầu góc này (cách nhau bằng khoảng hai mép miệng).

Cứu bỏng

Phép xưa cứu bỏng cho vết cứu lở ra thì bệnh sẽ bớt dần dần. Nếu xem chỗ cứu không lở thì làm cho lở, bằng cách đốt quả Bồ kết tán bột bôi vào và đặt củ hành nướng chín rịt vào thì sẽ lở. Trường hợp lở lâu sưng đau, thì dùng thang Tứ vật (Sinh địa, Bạch thược, Đương quy, Xuyên khung) uống bổ huyết sẽ khỏi.

1. Đầu óc đau nhức, mắt tối xầm, chóng mặt như đi xe thuyền.

Nên bổ sung thêm huyệt pháp (51)

K11. Phong trì: 2 huyệt ở 2 bên, cách huyệt Phong phủ 3 thốn; huyệt Phong phủ ở dưới huyệt Não hộ 1,5 thốn. Có sách nói sau dái tai 1,5 thốn trên lằn ngang giáp Phong phủ. Châm 3 phân, cứu 7 đến 100 mồi thì thôi.

K13. Phong phủ: Huyệt này có tên là Thiệt bản ở chính giữa sau gáy trên chỗ chân tóc một thốn chỗ lõm, châm 3 phân. Có bản sách nói ở giữa gân to (cơ gáy) dưới huyệt Não hộ 1,5 thốn, châm 4 phân, cấm cứu.

K13. Thượng tinh: Huyệt ở trên chân tóc trước trán một thốn, châm 3 phân, cứu 14 mồi.

K7. Thân mạch: 2 huyệt ở hai chân, dưới mắt cá ngoài, cách chỗ da thịt trắng đỏ giáp nhau bằng móng tay, châm 3 phân, cứu 3 mồi (ở chỗ lõm phía dưới cách xương mắt cá 5 phân).

(a) + Thái dương: 2 huyệt ở hai bên góc đầu, ngang chỗ cuối đám tóc dày nơi có động mạch, cứu 3 mồi (ở chỗ lõm cách đuôi mi mắt độ 1 thốn).

K7 + Thừa quang: 2 huyệt ở ngang hai bên huyệt Thượng tinh, cách ra 3 thốn ở chỗ lõm, châm 3 phân, cấm cứu.

K13 + Thần đình: Huyệt ở thẳng dọc mũi đi lên trong chân tóc trước trán 5 phân, cấm châm, cứu 14 đến 72 mồi thì thôi. Có sách nói cứu đến 100 mồi.

K13 + Não hộ: Ở sau huyệt Bách hội 4,5 thốn, châm 3 phân, cứu 7 mồi. Có sách nói cấm cứu. (huyệt Bách hội ở chính giữa đỉnh đầu, xem mục 6).

* Chú thích:

(49) Huyệt Tứ hoa trên đỉnh đầu, nay Trung y gọi là Tứ thần thông.

(50) Sách châm cứu Tư sinh kinh của Vương Chấp Trung.

(51) Thái y viện triều hậu Lê đã phụ thêm bằng chữ Hán phần này và bổ sung một số huyệt có mang dấu + ở trước. Để tiện tra cứu, chúng tôi phụ thêm ký hiệu theo số thứ tự các kinh mạch ngày nay và phân biệt riêng đối với các huyệt đặc biệt ngoài kinh.


2. Đau đầu cứng gáy, vai lưng không thể cúi ngửa được.

Bổ sung thêm huyệt pháp:

K11. Phong trì: (xem ở mục 1 trên đây)
K13. Đại chùy: (xem ở mục 13 sau đây, ở đốt xương sống thứ nhất)

(b) Bách lao: (xem ở mục 5 sau đây: hai bên sau gáy)

K7. Đại trữ: (xem chú thích 52)

K2 + Kiên ngung: 2 huyệt ở giữa chỗ lõm trong khoảng hai xương đầu vai, giơ vai lên mà lấy huyệt; châm 6 phân, cứu 7 đến 14 mồi

K11 + Kiên tỉnh: 2 huyệt ở chỗ lõm trên vai, sau xương quai xanh từ huyệt khuyết bồn ra một thốn 5 phân. Áp ba ngón tay vào mà lấy huyệt đúng ở chỗ lõm dưới ngón giữa.

* Chú thích:

 (52) Huyệt Bách lao ở trên huyệt Đại chùy 2 thốn ngang ra 1,5 thốn. Huyệt Đại trữ ở dưới đốt xương sống thứ nhất. Đời xưa, huyệt Đại chùy có biệt danh là Bách lao, nhưng huyệt Đại trữ không phải cùng tên với Bách lao. Đây có thể dùng  cả hai huyệt.

* Ở đây ghi chú huyệt Đại trữ bị sai - Tứ Hải.

K14. Đản trung: 1 huyệt ngay chính giữa khoảng hai núm vú, bênh nhân nằm ngửa mà lấy huyệt, cứu 14 mồi, cấm châm.

K14. Trung đình: 1 huyệt ở chỗ lõm dưới huyệt Đản trung 1,6 thốn, cứu 5 mồi, châm 2 phân.

K9. Nội quan: 2 huyệt ở phía sau bàn tay, cách cổ tay 2 thốn, thuộc kinh Thủ quyết âm - Tâm bào, châm 5 phân, cứu 3 mồi.

K9. Đại lăng: 2 huyệt ở sau bàn tay khoảng giữa hai gân, chỗ lõm, thuộc kinh Thủ quyết âm - Tâm bào. Châm 5 phân, cứu 3 mồi.

K12 + Nội môn (Kỳ môn) (53) huyệt ở hai bên huyệt Cự khuyết, chỗ lõm giữa khoảng xương sườn, mỗi bên cách 3,5 thốn. Châm 4 phân cứu 3 mồi.

(c) Tâm khí: Tìm huyệt, trước lấy một sợi rơm dài đo ngón tay - nam thì dùng tay trái, nữ dùng tay phải, đo từ chỉ ngang ở gốc ngón tay cái đến chỗ thịt giáp móng, lấy mực làm dấu, rồi đo ngón tay trỏ, ngón giữa, ngón thứ tư, ngón út, cũng đều như thế, sau thêm vào một thốn đồng thân. Lại dùng một sợi khác, trước cũng đo 5 ngón tay cùng như trên, lại thêm một thốn đồng thân (Hai sợi dài bằng nhau) đem chắp lại làm một, rồi bảo người bệnh ngồi ngay thẳng, bỏ áo ra, tách hai đầu sợi dây ra đem quàng trên cổ, lấy tay đè giữ chỗ gút sợi dây vào xương Thiên đột giữa cổ, 2 bên thòng ra sau lưng. Lấy hai đầu sợi dây thòng xuống cho tày ngang nhau chập vào giữa xương sống , đó là huyệt. Cứu 5 đến 7 mồi.

Thiên ứng: Đã nói ở trên (trên chỗ đau).

* Chú thích:

(53) Huyệt Kỳ môn, (chép nhầm là Nội môn): Đính chính.

K14. Hạ quản: Một hyệt ở trên rốn 2 thốn, châm 8 phân, lưu 3 hô (hơi thở), tả 5 hấp (hơi hít vào), cứu 21 mồi đến 100 mồi thì thôi.

K3. Thiên xu: Hai huyệt ở hai bên rốn, cách ra 2 thốn, cứu 100 mồi, châm 5 phân, lưu 10 hô.

K14. Khí hải: Một huyệt ở dưới rốn, cách 1,5 thốn. Châm 8 phân, cứu 100 mồi.

K14. Thủy phân: Một huyệt ở trên rốn 1 thốn. Châm 8 phân, lưu 3 hô, cứu 7 mồi đến 100 mồi thì thôi.

K14. Quan nguyên: Một huyệt ở dưới rốn 3 thốn. Châm 8 phân, lưu 3 hô, tả 5 hấp, cứu 100 đến 300 mồi thì thôi.

K14. Trung cực: Một huyệt ở dưới rốn 4 thốn. châm 8 phân, lưu 3 hô, cứu 100 đến 300 mồi thì thôi.


K14. Thần khuyết: Một huyệt ở chính giữa rốn. Lấy Ba đậu tán nhỏ đặt lên, để ngải lên trên mà cứu 21 mồi. Như đau bụng nhiệt kết thì cấm dùng Ba đậu. Nếu bệnh nhân hoắc loạn thổ tả thì không kể hàn hay nhiệt, đều dùng muối ăn đem lấp lỗ rốn rồi cứu. Nếu đi kiết hoặc đau bụng, hoặc đầy bụng, thì dùng huyệt Khí hải làm chủ. Đi ỉa chảy thì không dùng.

5. Già trẻ trai gái bị lao trùng truyền nhiễm, ho, thổ huyết và các chứng hư tổn lao thương, mặt mắt vàng võ, thân thể gày gò, tay chân rũ mỏi, ăn uống không ngon, giấc ngủ mê mộng, đổ mồ hôi trộm, âm hư bốc nóng, ngũ tâm phiền nhiệt.

b) Bách lao: 2 huyệt ở sau gáy, chỗ lõm ở hai bên dưới đốt xương cổ thứ nhất, cách ra một thốn, châm 8 phân, cứu 7 mồi.

K7. Cao hoang: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 4 trên đốt thứ 5 ngang ra hai bên, cách 3 thốn ở chỗ lõm. Cứu 200 đến 300 mồi thì thôi (đã nói ở trên).

d) Tứ hoa sau lưng: Cách lấy huyệt đã nói ở trên. Trước cứu hai huyệt ở hai bên, mỗi huyệt 7 mồi, sau cứu thêm dần đến 100 mồi. Nhưng đối với hai huyệt trên sống lưng thì chỉ nên cứu ít, như 1 mồi đến 3 - 5 mồi, không nên cứu nhiều, cứu nhiều thì sẽ còng lưng.

K7. Thận du: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 14, đi ra hai bên, cách mỗi bên 1,5 thốn, châm 3 phân, lưu 7 hô, cứu mỗi tuổi một mồi.

K14. Thiên đột: Huyệt ở giữa chỗ lõm dưới yết hầu 1 thốn, châm 5 phân, cứu 5 mồi.

đ) Trực cốt: 2 huyệt ở chỗ mé thịt đen dưới vú thẳng xuống, ở phụ nữ núm vú thõng xuống thì huyệt vào chỗ đầu nuốm vú chấm đến, Nam dùng huyệt ở bên tả, nữ bên hữu, châm 1 phân, cứu 7 mồi.

K3. Túc tam lý: 2 huyệt ở dưới đầu gối 3 thốn, ngoài xương ống chân, giơ chân lên mà lấy huyệt. Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K7. Phế du: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 3, đi ra hai bên, mỗi bên cách 1,5 thốn. Ho thì châm 3 phân, lưu 7 hô, cứu đến 100 mồi.

K7. Tâm du: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 11 (59) đi ra hai bên, cách mỗi bên 1,5 thốn. Ho do Tỳ (nhiều đờm) thì dùng, châm 3 phân, lưu 7 hô, cứu 7 mồi.

K14. Đản trung: (Đã nói ở mục 3) cứu 21 mồi, cấm châm.

K14. Khí hải: (xem mục 4 ở trên).

* Chú thích mục 5:

(54). Bán thiên mão dậu: Thần linh được cầu cúng theo quan niệm duy tâm.

(55). Cắt đứt dây oan: Cách giải bệnh hoạn, tai nạn trong việc cầu cúng đời xưa.

(56). 7 mối tình chí xúc động tinh thần: Mừng, giận, lo, nghĩ, buồn, sợ, kinh.

(57). Tinh huyết sút kém sinh bốc nóng và đờm đọng sộc lên.

(58). Làm mạnh dương khí để nâng cao thể năng khí lực.

(59). Huyệt Tâm du ở dưới đốt xương sống thứ 5 ngang ra hai bên (không phải đốt thứ 11): Đính chính.

K13. Bách hội: huyệt ở /giữa đỉnh đầu/ cách chân tóc trước trán 5 thốn, châm 3 phân, cứu 7 đến 49 mồi.

K14. Thượng tinh: huyệt ở thẳng mũi đi lên vào trong chân tóc 1 thốn, châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K2. Kiên ngung: Huyệt ở khe lõm chỗ trũng đầu xương vai, giơ tay lên mà lấy huyệt, cứu 7 mồi đến 14 mồi, khỏi thì thôi. Nếu liệt nửa người thì cứu 49 mồi, không nên cứu nhiều.

K2. Khúc trì: 2 huyệt ở mé xương khuỷu tay, khi co cùi tay lại ở chỗ giữa xương gấp. Bảo bệnh nhân chống nạnh (vào hông) mà lấy huyệt, châm 7 phân cứu 3 mồi.

K2. Hợp cốc: 2 huyệt, có tên là Hổ khẩu, ở chỗ lõm giữa hai khe xương giáp giới ngón tay cái và ngón tay trỏ, châm 3 phân, cứu 7 mồi.

K11. Hoàn khiêu: 2 huyệt ở phía ngoài khớp xương đùi giữa mông, nằm nghiêng co chân trên duỗi chân dưới mà lấy huyệt. Châm 7 phân cứu 50 mồi.

K11. Phong thị: 2 huyệt ở giữa hai gân xương ngoài đùi. Bảo bệnh nhân đứng thẳng duỗi tay xuống, đầu ngón tay giữa đến chỗ nào thì lấy huyệt ở đấy. Châm 8 phân, cứu 7 mồi.

K3. Tam lý (Túc tam lý): 2 huyệt ở dưới đầu gối 3 thốn, ngoài xương ống chân, khoảng giữa hai gân, giơ chân lên mà lấy huyệt. Châm 1 phân, cứu 14 mồi.

K11. /Dương lăng tuyền/ (62) ở dưới đầu gối mé ngoài ống chân (xem mục 9 ở sau).

K11. Tuyệt cốt (Huyền chung): 2 huyệt ở phía ngoài (mắt cá) chân lên 3 thốn, giữa có mạch động. Cứu 7 mồi [giữa xương mắt cá ngoài kéo thẳng lên 3 thốn].

K4. Tâm âm giao: 2 huyệt trên mắt cá trong 3 thốn, giữa chỗ lõm phía trong xương chày. Châm 2 phân, cứu 14 mồi. Kỵ thai.

K13. Địa thương: 2 huyệt ở hai bên mép mồm đi ra 4 phân, chỗ gần dưới có động mạch nhỏ (ở người đau lâu thì chỗ mạch ấy có khi không động). Đau ở bên tả thì cứu ở bên hữu, đau ở bên hữu thì cứu ở bên tả, cứu 7 mồi, châm 1 phân.

K3. Giáp xa: 2 huyệt ở hai bên dưới tai, chỗ lõm đầu góc hàm, bảo bệnh nhân nằm nghiêng mở mồm mà lấy huyệt, châm 4 phân, cứu 14 mồi.

K13. Nhân trung: Huyệt ở dưới mũi /chỗ 1/3 của rãnh mũi/, châm 4 phân, lưu 5 hô, cứu 3 đến 7 mồi, dùng ngải viên bằng hòn phân chim sẻ.

K13. Á môn: Huyệt ở đằng sau gáy, giữa chỗ lõm đi vào chân tóc 5 phân, châm 3 phân, cấm cứu. Nếu cứu thì sợ bị câm huyệt này chuyên trị lưỡi duỗi đờ không nói.

* Chú thích mục 6:

(60) Ngón tay giữa (chép lầm là ngón tay trỏ): đính chính.

(61) Nguyên bản chú thích: Cấm châm cứu đối với phụ nữ có thai.

(62) Nguyên bản sót.

K7. Cao hoang: Hai huyệt ở chỗ dưới đốt xương sống thứ tư, trên đốt sống thứ 5, ngang ra hai bên cách 3 thốn, cứu 100 mồi.

K9. Gián sử: Hai huyệt ở sau lòng bàn tay, cách chỗ chỉ ngang cổ tay 3 thốn, vào chỗ lõm khoảng giữa 2 gân. Châm 3 phân, cứu 7 mồi.

(e) Quỷ nhãn: 4 huyệt, mỗi chân 2 huyệt ở dưới xương bánh chè đầu gối (lấy mực làm dấu chỗ giữa mõm, đó chưa phải huyệt), rồi lấy 2,5 tấc đồng thân gấp bằng, áp đặt vào chỗ đã đánh dấu mực trước, cách ra một thốn là huyệt ở đấy (giữa chỗ lõm). Cứ 21 mồi.

(h) Quỷ khốc: 4 huyệt ở 2 ngón tay cái và 2 ngón chân cái, chỗ móng giáp thịt. Châm 1 phân, cứu 3 mồi.

K14. + Khí hải: (xem mục 4 ở trên).

K14 + Trung cực: (xem mục 4 ở trên) với phụ nữ không tiện dùng.

K4 + Tam âm giao: (xem mục 6 ở trên).

K4 + Túc tam lý: (xem mục 6 ở trên) châm 1 phân, cứu 35 mồi.

(g) + Tử cung: 2 huyệt 2 bên ngang huyệt Trung cực cách ra 2 thốn [3 thốn], châm 3 phân, cứu 14 hoặc 21 mồi.

* Thuốc xông: Ba kích, Quỷ kiến sầu (Tật lê), Thương truật, Quan quế, Hồi hương, Tạo giác (Bồ kết), Viễn chí, Đỗ trọng, Cát cánh, Hương thất, Ngưu tất, Hùng hoàng, Thần sa, A ngùy, Hổ cốt. Các vị tán nhỏ, cuộn giấy lại mà đốt 100 ngày. Nếu tiện châm cứu được dùng huyệt thì không cần thuốc xông.

K14. Khí hải: (xem mục 4 ở trên).

K2. Khúc trì: (xem mục 6 ở trên).

K2. Hợp cốc: (xem mục 6 ở trên).

K13. Nhân trung: (xem mục 6 ở trên).

K4. Tam âm giao: (xem mục 6 ở trên).

K3. Túc tam lý: (xem mục 6 ở trên).

K14. Trung quản: Huyệt ở trên rốn 4 thốn, châm lưu 5 hấp, cứu 100 mồi.

K14. Hạ quản: Huyệt ở trên rốn 2 thốn, châm 8 phân, cứu 14 đến 100 mồi thôi.

K12. Thái xung: Hai huyệt ở sau đốt ngón chân cái 2 thốn hoặc 1,5 thốn, chỗ lõm [giữa ngón chân cái và ngón chân thứ 2]. Châm 6 phân, cứu 3 mồi.

K12. Chương môn: 2 huyệt, ở ngang huyệt Hạ quản đi ra hai bên, cách 6 thốn. Bảo bệnh nhân nằm nghiêng co chân trên duỗi chân dưới dưới mà lấy huyệt. Châm 8 phân, cứu 100 mồi.

K3. Nội đình: 2 huyệt, ở chỗ lõm phía ngoài giữa kẽ xương ngón chân thứ 2 và ngón giữa, châm 3 phân, cứu 3 mồi [huyệt ở sau đốt thứ nhất ngón chân thứ hai lui vào 5 phân].

K2. Kiên ngung: (xem mục 6 ở trên).

K2. Khúc trì: (xem mục 6 ở trên).

(e). Quỷ nhãn: (xem mục 7 ở trên).

K11. Hoàn khiêu: (xem mục 6 ở trên).

K3. Túc tam lý: (xem mục 6 ở trên).

K11. Phong thị: (xem mục 6 ở trên).

K4 + Tam âm giao: (xem mục 6 ở trên).

K12 + Thái xung: (xem mục 8 ở trên).

K7 + Thận du: (xem mục 5 ở trên).

K9. Đại lăng: (xem mục 3 ở trên).

K10. Trung chử: 2 huyệt, ở sau đốt xương /thứ nhất/ của ngón tay thứ tư, chỗ lõm phía ngoài gần ngón út. Châm 2 phân, cứu 3 mồi.

K3. Điều khẩu: 2 huyệt, ở thẳng dưới huyệt Túc tam lý 5 thốn, châm 3 phân, không nên cứu, có bản cho cứu 3 mồi.

K3. Lao cung: 2 huyệt ở trong lòng bàn tay, co các ngón tay lại xem đầu ngón giữa đến chỗ nào thì lấy huyệt ở chỗ ấy [giữa khe đầu ngón giữa và ngón thứ tư chấm vào đường chỉ ngang lòng bàn tay], châm 1 phân, cứu 3 mồi.

K10. Ngoại quan: 2 huyệt ở sau bàn tay, cách chỉ ngang cổ tay 2 thốn [ngang huyệt Nội quan ở phía trong tay], châm 5 phân, cứu 3 mồi.

K11 + Dương lăng tuyền: 2 huyệt, ở chỗ lõm phía ngoài ống chân, cách dưới đầu gối 1 thốn, ngồi nhổm để lấy huyệt, châm 1 phân, cứu 7 mồi.

K7 + Côn lôn: 2 huyệt ở chỗ lõm trên xương gót sau mắt cá ngoài, châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K3 + Thái khê: 2 huyệt, ở chỗ lõm trên xương gót sau 2 mắt cá trong, nơi có động mạch. Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K12 + Đại đôn: 2 huyệt, ở chỗ ngón chân cái giữa nơi mọc lông chân (tam mao) cách móng ngón chân khoảng bằng lá hẹ. Châm 3 phân, lưu 6 hô, cứu 3 mồi.

10. Thông trị kinh nguyệt không đều, trước khi thấy kinh mình rũ mỏi hay tiểu tiện không thông, sau khi thấy kinh bụng rốn đau nhói.

Các huyệt: Thiên xu, Quan nguyên, Trung cực, Khí hải (xem mục 4 ở trên).

Các huyệt: Túc tam lý, Tam âm giao (xem mục 6 ở trên).

Huyệt Thận du (xem mục 5 ở trên).

(g) Tử cung: 2 huyệt ngoài kinh, ở hai bên huyệt Trung cực cách ra hai thốn.

K13. Bách hội: Huyệt ở /giữa đỉnh đầu/ thẳng mũi đi lên, cách chân tóc 5 thốn, cứu 7 đến 14 mồi.

Các huyệt khác đều đã nói ở trên.

K14. Thủy phân: Huyệt ở trên rốn 1 thốn, cấm châm, cứu 100 mồi.

Các huyệt Cao hoang, Quan nguyên, Tam âm giao, đều đã nói ở các mục trên.

K13. Nhân trung, Bách hội (xem ở trên).

K13. Thần đình: Huyệt ở thẳng chân tóc trước trán đi vào 5 phân, cứu 3 mồi, cấm châm.

(P) Cùng cốt: 1 huyệt trên huyệt Trường cường, chỗ tận đầu chốt đuôi xương tủy (xương cùng) cứu 14 mồi.

K14. Cự khuyết: Huyệt ở thẳng trên rốn 6 thốn, châm 6 phân, cứu 7 đến 49 mồi.

K13. Đại chùy: Ở chỗ lõm trên đốt xương sống thứ nhất, châm 5 phân lưu 7 hô cứu mỗi tuổi một mồi.

K5. Thần môn: 2 huyệt ở chỗ lõm đầu chót xương ngoài sau bàn tay [gần chỉ ngang cổ tay phía ngón út, bàn tay ngửa].

K13. Thân trụ: Huyệt ở dưới đốt xương sống thứ ba, cúi mà lấy huyệt. Châm 1 phân, cứu 7 mồi.

K14. Thừa tương: Ở chính giữa rãnh môi dưới.

K3. Xung dương: Ở chỗ cao trên mu bàn chân, nơi có động mạch.

Các huyệt Thần đình, Khí hải, Đản trung, Khí xung, Thần môn, Nhân trung (xem ở các mục trên).

K2. Hợp cốc: (xem mục 6 ở trên) châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K3. Túc tam lý: (xem mục 6 ở trên) châm 1 phân, cứu 3 mồi.

K12. Hành gian: (xem mục 8 ở trên) châm 6 phân, lưu 10 hô, cứu 3 mồi.

K13. Thân trụ: (xem mục 1 ở trên) châm 5 phân, cứu 49 mồi.

K7.Thân mạch: (xem mục 1 ở trên) dùng cho trường hợp bệnh phát ban ngày do mạch Âm kiểu sinh ra, châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K8. Chiếu hải: 2 huyệt ở dưới mắt cá chân trong 1 thốn. Dùng cho trường hợp bệnh do mạch Dương kiểu sinh ra phát về ban đêm, châm 3 phân, cứu 3 hoặc 7 mồi.

K13 + Thần đạo: Huyệt ở khoảng dưới đốt xương sống thứ 5, cúi mà lấy huyệt, cứu 14 mồi. Trẻ em kinh phong thì cứu 7 mồi.

(a) + Tứ hoa ở đầu: Ở trước, sau và hai bên trái phải huyệt Bách hội cách ra 1 thốn. Kể cả Bách hội thì gọi là Ngũ hoa, cứu 49 mồi.

K14 + Cưu vỹ: (Huyệt đã nói ở trên) châm 3 phân lưu 3 hô, như người béo thì nên châm thêm. Dễ gây nguy hiểm.

K13 + Tích trung: Huyệt này cũng gọi là Thần thủ, ở khoảng dưới đốt xương sống thứ 11, cúi mà lấy huyệt. Châm 5 phân, cấm cứu, cứu thì còng lưng.

K7 + Tâm du: (Xem mục 5 ở trên) cấm châm, cứu 3 mồi.

K8 + Dũng tuyền: 2 huyệt ở chỗ lõm dưới lòng bàn chân 1/3 về phía trước, co chân cong ngón chân lại mà lấy huyệt giữa vùng trũng, châm 1 phân, cứu 1 mồi.

K9 + Lao cung: (Xem mục 9 ở trên) cứu 3 mồi.

K6 + Hậu khê: 2 huyệt ở chỗ lõm đằng sau đốt xương thứ nhất cạnh ngoài ngón tay út, châm 1 phân, cứu 1 mồi.

K3 + Nội quan: 2 huyệt ở chỗ giữa sau bàn tay, cách cổ tay 2 thốn. Châm 3 phân, cứu 1 mồi.

(e) + Quỷ nhãn: (Xem mục 7 ở trên) cứu 3 mồi.

(i) + Quân dần: 2 huyệt ở đầu ngón tay út, buộc hai ngón lại với nhau mà cứu hai đầu, cứu 7 đến 14 mồi.

* Phương thuốc: Lấy xác rắn đốt ra tro, tán nhỏ, mỗi tháng uống hai lần, mỗi lần một đồng cân, uống với rượu vào ngày mồng một và ngày rằm âm lịch, uống cho đến khi không lên cơn nữa.

K12. Đại đôn: 2 huyệt ở giữa đám lông, cạnh đầu ngón chân cái, cách móng bằng một lá hẹ. Châm 3 phân, lưu 6 hô, cứu 3 mồi.

K4. Ẩn bạch: 2 huyệt ở cạnh mé trong đầu ngón chân cái, cách móng bằng lá hẹ, châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K11. Đới mạch: 2 huyệt ở dưới rốn cuối sườn cụt 1 thốn 8 phân, châm 1 phân, cứu 3 mồi.

K3. Quy lai: 2 huyệt ở dưới huyệt Thiên khu 7 thốn (ở dưới rốn 4 thốn, ngang ra 2 thốn), châm 8 phân, cứu 5 mồi.

(K) Mỗ tự: (Xem tóm tắt phần 1) cứu 14 mồi hoặc 40 mồi.

* Chú thích: Huyệt Quy lai ở dưới huyệt Thiên khu 4 thốn, hay ngang huyệt Trung cực ở dưới rốn 4 thốn: Đính chính.

K14. Thiên đột: Huyệt ở giữa chỗ trũng dưới cổ họng 1 thốn Châm 5 phân, lưu 3 hô, cứu 7 mồi.

K14. Tuyền cơ: Huyệt ở giữa chỗ lõm dưới huyệt Thiên đột 1 thốn, ngẩng đầu lên mà lấy huyệt. Châm 3 phân, cứu 5 mồi.

K8. Du phủ: 2 huyệt ở dưới xương đòn gánh, chỗ lõm, cách huyệt Tuyền cơ ngang ra 2 thốn. Ngẩng đầu lên mà lấy huyệt. Châm 3 phân, cứu 5 mồi.

K14. Đản trung: (Xem mục 3 ở trên) cứu 14 mồi, cấm châm.

K3. Túc tam lý: (Xem mục 5 ở trên) châm 1 phân, cứu 14 mồi.

K1 + Thái uyên: 2 huyệt ở chỗ lõm (bên cạnh xương quay) sau bàn tay phía thẳng chót ngón tay cái vào. Châm 2 phân, cứu 3 mồi.

* Các huyệt Trực cốt, Phế du: xem mục 5 ở trên.

Phương thuốc: Thăng ma (dùng nước sắc Ma hoàng rửa rồi nướng), Thương truật, Long não tán nhỏ, Nhân ngôn (65) tẩm giấm nướng, nấu nhiều lần, tán nhỏ, viên với hồ, mỗi lần uống 10 viên, với nước gừng hay nước chanh, vào những ngày gần lên cơn hen.

Thuốc viên cho nôn ra đờm: Nhân ngôn, Tử tô tán nhỏ, lấy một con cá diếc bỏ ruột, cho thuốc vào trong bụng cá, rồi lấy một đoạn ống tre non, cho cá vào trong, lấy đất bùn bịt kín miệng lại, đốt ống tre cho lâu, đến khi cá ở trong chưng lên sắc vàng thì lấy ra, tán nhỏ, viên với hồ bằng hột đậu xanh, tùy theo tuổi thêm bớt liều mà dùng, người lớn dùng 4 - 5 viên, trẻ con 2 - 3 viên (66), không thể uống quá liều, dùng lá táo giã ra, vắt lấy nước cốt mà uống với thuốc.

* Chú thích mục 16:

(65) Thạch tín, Phê sương (Aseniơ) thuốc độc (bảng A) làm chết người, rất nguy hiểm!

(66) Liều dùng uống cho người lớn (phối hợp với các vị khác) nhiều nhất mỗi lần 0,002g, mỗi ngày 0,004g. Nhưng dù liều ít, uống lâu ngày, nhiều lần, chất độc tích lũy lại cũng rất nguy hại về sau. Không nên dùng.

K13. Độc tị: 2 huyệt ở dưới xương bánh chè đầu gối giáp giữa gân to. Nếu Độc tị bị cứng thì chớ dùng, phải rửa chườm cho mềm dần thì chóng khỏi.

(e). Quỷ nhãn: (Xem mục 7 ở trên).

K12. Tất quan: 2 huyệt ở dưới Độc tị 2 thốn, châm 4 phân, cứu 5 mồi.

K7. Ủy trung: 2 huyệt ở giữa khoeo chân, chỗ lằn chỉ có động mạch, lấy tay ấn ba lần, châm cho ra máu để lấy huyết ở kinh mạch ấy ra thì khỏi ngay, cứu 3 mồi.

K12. Thái xung:  (Xem mục 8 ở trên).

K7. Thân mạch:  (Xem mục 1 ở trên). Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K8. Chiếu hải:  (Xem mục 14 ở trên). Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K4. Công tôn: 2 huyệt, ở sau đốt xương thứ nhất, phía trong ngón chân cái 1 thốn, giữa chỗ lõm sau huyệt Thái bạch 1 thốn. Châm 3 phân, cứu 3 đến 7 mồi thôi.

K8. Dũng tuyền:  (Xem mục 14 ở trên). Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K11 + Dương lăng tuyền:  (Xem mục 9 ở trên).

K3 + Túc tam lý:  (Xem mục 5 ở trên). Châm 1 phân, cứu 21 mồi.

K14. Thần khuyết: (Xem mục 14 ở trên) cấm châm, cứu 100 mồi.

K14 + Thượng quản: Huyệt ở trên rốn 5,5 thốn (5 thốn), châm 8 phân, cứu 21 đến 100 mồi.

K14. Hạ quản: (Xem mục 8 ở trên).

K2. Khúc trì: (Xem mục 6 ở trên), châm 7 phân, cứu 3 mồi. Trường hợp chuyển gân tay thì dùng.

K7. Thừa sơn: 2 huyệt ở dưới bắp chân, giữa chỗ lõm nơi rẽ. Châm 3 phân, cứu 5 mồi. Chuyển gân chân thì cứu huyệt này.

K7 + Ủy trung: (Xem mục 17 ở trên).

K7. Hợp dương: 2 huyệt ở dưới gối phía trong 2 thốn (cách huyệt Ủy trung 2 thốn), châm 3 phân, cứu 5 mồi.

K7. Thừa cân: 2 huyệt, ở chỗ lõm chính giữa bụng chân. Cấm châm, cứu 3 mồi.

* Chú thích mục 18:

(67). Huyệt Thừa cân ở giữa bụng chân (sách chép nhầm là gót chân): Đính chính.

(67b). Theo phần 1 ở trên, huyệt Thừa cân không phải cấm châm hay cấm cứu, 2 từ "cấm cứu" đã chép nhầm.

(68). Hành toan là xương ống chân đau mỏi (nguyên bản đã chép nhầm là hành đàm): Đính chính

K13. Thượng tinh: (xem mục 1 ở trên) cứu 7 mồi, không nên cứu nhiều.

K2. Hợp cốc: (xem mục 6 ở trên) châm 1 phân, lưu 6 hô, cứu 3 mồi. Có thai kiêng dùng.

K7. Toản trúc: 2 huyệt ở chỗ lõm hai đầu lông mày, châm 1 phân, lưu 3 hô, không nên cứu. Lấy kim tam lăng nhỏ mà châm. Có sách nói có thể cứu 3 mồi.

K7. Tình minh: 2 huyệt, ở phía góc trong đầu mắt (chỗ lõm) châm 1 thốn 8 phân (?) [nội dung nguyên tắc nói không châm quá 1 phân] lưu 5 hô, cấm cứu. Có sách nói cho cứu 3 mồi.

K11. Đồng tử liêu: 2 huyệt ở ngoài đuôi mắt 5 phân, châm 2 phân, cứu 3 mồi.

K6. Tiền cốc: 2 huyệt ở mé ngoài ngón tay út, chỗ lõm của đốt xương /thứ nhất/. Châm 1 phân, cứu 1 mồi.

K11. Lâm khấp (69): 2 huyệt ở chỗ lõm sau đốt xương ngón chân thứ tư mé ngón chân út. Châm 2 phân, cứu 3 mồi.

* Bổ sung thêm 4 huyệt: Khúc trì, Phong trì, Tam lý, Thái dương, đều đã nói ở trên.

* Chú thích mục 19:

(69). Nghi là huyệt Lâm khấp ở đầu là chính. Huyệt này ở thẳng giữa con ngươi đi lên vào trên chân tóc trước trán 5 phân. Còn huyệt Túc lâm khấp ở chân thường chủ trị hoa mắt, hoặc có thể phối hợp chữa đau khóe mắt ngoài mà ít khả năng chuyên trị các chứng đau mắt khác.

K10. Nhĩ môn: 2 huyệt, ở chỗ thịt giô trước tai ngang chỗ tai khuyết. Châm 1 phân, lưu 3 hô, cứu 7 mồi.

K6. Thính cung: 2 huyệt ở chỗ lõm trước nhĩ châu, châm 1 phân, cứu 3 mồi.

K10. Ế phong: 2 huyệt ở chỗ lõm sau dái tai, ấn vào chỗ ấy thì đau xiên vào trong tai. Châm 1 phân, cứu 7 mồi.

K7. Thận du: (Xem mục 6 ở trên) cứu mỗi tuổi một mồi.

K3. Tam lý: Đã nói ở trên.

+ Khúc tân: 2 huyệt ở chỗ ngang trên chót tai, ấn sát vào đầu mà lấy huyệt, cứu 3 mồi.

K14. Đản trung: (Xem mục 3 ở trên) cấm châm, cứu 7 mồi.

K14. Thượng quản: (Xem mục 18 ở trên) châm 1 phân, cứu 14 đến 100 mồi.

K14. Trung quản: (Xem mục 8 ở trên) châm 8 phân, lưu 7 hô, cứu 14 đến 100 mồi.

K14. Trung đình: (Xem mục 3 ở trên) châm 3 phân, cứu 5 mồi.

K14. Hạ quản: (Xem mục 4, 8 ở trên).

K4. Thái bạch: 2 huyệt ở chỗ lõm phía sau đốt xương /thứ nhất/ mé trong ngón chân cái. Châm 2 phân, cứu 3 mồi.

K13. Bách hội: (Đã nói ở trên).

K13. Mệnh môn: Huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 14, cúi mà lấy huyệt. Châm 5 phân, cứu 3 mồi.

K13. Trường cường: Huyệt ở chót xương cùng /chỗ lõm ở khoảng giữa đầu mút xương cùng và hậu môn/. Châm 2 phân, cứu 30 đến 100 mồi. Chổng mông mà lấy huyệt.

K14. Trung cực: (Xem mục 4 ở trên).

K14. Thừa tương: (Xem mục 13 ở trên).

K13. Bách hội: (Xem mục 6 ở trên).

(1) Phục nguyên: 2 huyệt, ở trên vú tận chỗ thịt đen, đối với huyệt Trực cốt /ở dưới/, nam dùng bên tả, nữ dùng bên hữu. Cứu 3 mồi.

K13. Thượng tinh: (Xem mục 1 ở trên) dùng kim tam lăng nhỏ mà châm, cứu 7 mồi.

(n) Bối lam: Bảo người bệnh đứng thẳng, hai bàn chân để sát nhau, dùng một sợi dây quây vòng quanh hai bàn chân đến đầu ngón chân cái, lấy dao cắt đi. Rồi đem dây ấy quàng trước cổ cho hai đầu múi dây thòng về sau lưng, chập hai múi đầu dây vào giữa xương sống đến đâu là huyệt ở đấy.

(m) Nhũ ảnh: Huyệt này, dùng một sợi dây (rơm) đo khoảng hai đầu vú, cắt lấy một nửa (tức đến huyệt Đản trung), để đo từ nuốm vú thòng xuống đến đâu là huyệt ở đấy. Nam cứu bên tả, nữ cứu bên hữu, cứu 3 mồi.

K2. Hợp cốc: (Xem mục 6 ở trên) châm 5 phân, cứu 7 mồi.

K13. Đại chùy: (Xem mục 13 ở trên) châm 5 phân, lưu 3 hô, cứu mỗi tuổi một mồi.

(b) Bách lao: (Xem mục 5 ở trên) châm 5 phân, cứu 7 mồi.

K7. Cao hoang: (Xem mục 5 ở trên) cứu 100 đến 300 mồi.

K14. Trung cực: (Xem mục 4 ở trên) châm 8 phân, lưu 10 hô, cứu 100 đến 300 mồi.

(e) Quỷ nhãn: (Xem mục 7 ở trên).

K9. Giản sử: (Xem mục 7 ở trên) châm 3 phân, cứu 5 mồi.

K14. Khí hải: (Xem mục 4 ở trên).

K7. Thận du: (Xem mục 5 ở trên).

K10. Nhiên cốc: 2 huyệt ở giữa chỗ lõm dưới xương trước mắt cá trong. Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

K3. Túc tam lý: (Xem mục 5 ở trên) châm 1 phân, cứu 7 mồi.

 Tổng hợp việc dùng huyệt chữa bệnh theo các mục (*) trong thiên "Tổng luận kinh sử chư bệnh dụng huyệt quốc ngữ ca".

1. Nhức đầu, nhức óc, chóng mặt:

Thượng tinh (13), Bách hội (13), Tứ hoa ở đầu (a), Phong trì (11), Phong phủ (13), và tả Thân mạch (7).

Thái y viện Hậu Lê thêm: Thừa quang (7), Thái dương (ngoài kinh) (a), Thần đình (13), Não hộ (13).

2. Đau đầu cứng gáy, đau vai mỏi cổ:

Phong trì (11), Đại chùy (13), Bách lao (ngoài kinh) (b), Đại trữ (7).

Bổ sung: Kiên ngung (2), Kiên tỉnh (11).

3. Đau mỏ ác, nhức nhói ở hông sườn:

Đản trung (14), Trung đình (14), Đại lăng (9), Nội quan (9), Thiên ứng (châm cứu trên chỗ đau).

Bổ sung: Kỳ môn (12), Tâm khí (c).

4. Đau bụng đi tả, kiết lỵ mót rặn, đại tiện táo kết:

Hạ quản (14), Thủy phân (14), Khí hải (14), Quan nguyên (14), Trung cực (14), Thiên xu (3).

Bổ sung: Thổ tả hoắc loạn thì cứu thêm huyệt Thần khuyết (đổ muối lấp đầy rốn, cứu lên trên).

5. Lao truyền nhiễm, ho thổ huyết, mọi chứng hư tổn gày gò vàng võ, mỏi mệt kém ăn mất ngủ, phiền nhiệt, mồ hôi trộm:

Bách lao (b), Cao hoang (7), Tứ hoa sau lưng (d), Mệnh môn (13), Khí hải (14), Thiên đôt (14), Đản trung (14), Trực cốt (đ), Túc tam lý (3), Phế du (7), Thận du (7).

Bổ sung: Tâm du (7).

6. Trúng phong bại liệt nửa người, méo mồm lệch mắt, cắn răng không nói:

Bách hội (13), Thượng tinh (13), Nhân trung (13), Kiên ngung (2), Khúc trì (2), Hợp cốc (2), Hoàn khiêu (11), Phong thị (11), Dương lăng tuyền (11), Tuyệt cốt (11), Túc tam lý (3), Tam âm giao (4), Địa thương (14), Giáp xa (3).

Bổ sung: Á môn (13).

7. Phụ nữ kinh nguyệt không đều, ngủ hay mê mộng, sinh đẻ khó nuôi:

Cao hoang (7), Gản sử (9), Quỷ nhãn (e).

Bổ sung: Khí hải (14), Trung cực (14), Tử cung (ngoài kinh) (g), Tam âm giao (4), Túc tam lý (3), Quỷ khốc (h), và một phương thuốc xông.

8. Phù thũng, trướng đầy:

Khí hải (14), Trung quản (14), Hạ quản (14), Khúc trì (2), Hợp cốc (2), Nhân trung (13), Thái xung (12), Hành gian (12), Chương môn (12), Tam âm giao (4), Nội đình (3), Túc tam lý (3).

9. Phong thấp, đau nhức, tê dại:

Kiên ngung (2), Khúc trì (2), Đại lăng (9), Trung trữ (10), Quỷ nhãn (e), Hoàn khiêu (11), Túc tam lý (3), Điều khẩu (3), Phong thị (11), Lao cung (9), Ngoại quan (10).

Bổ sung: Âm lăng tuyền (4), Dương lăng tuyền (11), Tam âm giao (4), Thái xung (12), Côn lôn (7), Thái khê (7+1=8), Đại đôn (12), Thận du (7).

10. Kinh nguyệt không đều, trước và sau khi thấy kinh đau bụng, rũ mỏi tiểu tiện không thông:

Thiên xu (3), Quan nguyên (14), Trung cực (14), Khí hải (14), Tử cung (g), Thận du (7), Túc tam lý (3), Tam âm giao (4).

11. Xích bạch đới (khí hư) gầy xanh:

Bách hội (13), Thận du (7), Quan nguyên (14), Khí hải (14), Trung cực (14),  Tam âm giao (4), Túc tam lý (3).

12. Sau khi đẻ, máu hôi ra không dứt:

Thủy phân (14), Cao hoang (7), Quan nguyên (14), Tam âm giao (4).

13. Điên cuồng hoảng hốt:

Bách hội (13), Thần đình (13), Cùng cốt (p), Đại chùy (13), Thân trụ (13), Nhân trung (13), Cự khuyết (14), Thừa tương (14), Thần môn (5), Đại lăng (9).

Bổ xung: Xung dương (3).

14. Động kinh và trẻ kinh phong, co giật, chảy rãi:

Nhân trung (13), Bách hội (13), Thần đình (13), Cùng cốt (p), Đại chùy (13), Đản trung (14), Cự khuyết (14), Khí hải (14), Hợp cốc (2), Thần môn (5), Túc tam lý (3), Thái xung (12), Hành gian (12), Chiếu hải (7+1=8), Thân mạch (7).

Bổ sung: Thần đạo (13), Tích trung (13), Cưu vỹ (14), Lao cung (9), Tứ hoa ở đầu (a), Quân dần (i), Quỷ nhãn (e), và một phương thuốc (xác rắn độc, uống với rượu 1 đồng cân).

15. Sa đì (hòn dái sưng đau và sa xuống):

Đại đôn (12), Ẩn bạch (4), Đới mạch (11), Quy lai (3), Mỗ tự (k).

16. Hen suyễn, hông ngực căng tức, đờm dãi tắc nghẽn:

Thiên đột (14), Tuyền cơ (14), Đản trung (14), Trực cốt (đ), Phế du (7), Du phủ (7+1=8), Túc tam lý (3).

Bổ sung: Thái uyên (1).

(Mục này có giới thiệu hai phương thuốc trục đờm trong đó có vị Nhân ngôn (As) độc bảng A, uống dễ gây tử vong nguy hiểm, hoặc di hại về sau nếu dùng lâu với liều ít, không nên dùng).

17. Cước khí, chân sưng đau:

Độc tỵ (3), Ủy trung (7), Côn lôn (7), Thân mạch (7), Công tôn (4), Chiếu hải (7+1=8), Dũng tuyền (7+1=8), Thái xung (12), Tất quan (12), Quỷ nhãn (e).

Bổ sung: Dương lăng tuyền (11), Túc tam lý (4).

18. Hoắc loạn, thổ tả:

Thần khuyết (14), Hạ quản (14), Hợp dương (7), Thừa cân (7). Có chuyển gân thì không dùng huyệt Hợp dương. Chuyển gân tay thì dùng Khúc trì (2), chuyển gân chân thì dùng Thừa sơn (7).

Bổ sung: Ủy trung (7).

19. Đau mắt:

Thượng tinh (13), Toản trúc (7), Đồng tử liêu (11), Tình minh (7), Hợp cốc (2), Lâm khấp (11), Tiền cốc (6).

Bổ sung: Khúc trì (2), Phong trì (11), Tam lý (93), Thái dương (a) huyệt ngoài kinh.

20. Ù tai, điếc tai:

Nhĩ môn (10), Thính cung (6), Ế phong (10), Thận du (7), Túc tam lý (3).

Bổ sung: Khúc tân (11).

21. Ăn không tiêu, bụng đầy nôn mửa:

Đản trung (13), Thượng quản (24), Trung đình (14), Hạ quản (14) Thái bạch (4).

22. Lòi dom:

Bách hội (13), Mệnh môn (13), Trường cường (13), Trung cực (14).

23. Trẻ khóc đêm không bú:

Thừa tương (4).

24. Trẻ kinh phong:

Bách hội (13), Phục nguyên (1).

25. Sốt rét cơn:

Thượng tinh (13), Đại chùy (13), Hợp cốc (2), Bách lao (b) ngoài kinh, Nhũ ảnh (m), Bối lam (n).

26. Di mộng tinh:

Cao hoang (7), Quỷ nhãn (e), Giản sử (9), Thận du (7), Túc tam lý (3), Nhiên cốc (7+1=8), Trung cực (14), Khí hải (14).

(*) Chúng tôi đánh số các mục để tiện tham khảo sách dẫn và chú riêng "bổ sung" các huyệt do Thái y viện thêm vào.

K13. Tín hội: Huyệt ở chân tóc trước trán vào 2 thốn (hay cách trước huyệt Bách hội 3 thốn).

K3. Nhân nghinh: Huyệt ở chỗ hai bên cổ, dưới hàm cong, nơi có động mạch.

K7. Phong môn: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ hai, ngang ra mỗi bên 1,5 thốn.

K4. Địa cơ: 2 huyệt ở dưới đầu gối 5 thốn giữa khoảng hai xương (mé phía sau cạnh xương ống chân).

K7. Kinh cốt: 2 huyệt ở mé cạnh ngoài bàn chân dưới đốt xương to, chỗ thịt trắng đỏ (sau đốt xương thứ nhất ngón chân út).

K4. Phủ xá: 2 huyệt ở thẳng dưới huyệt Kỳ môn 8 thốn (dưới huyệt Trung cực giữa bụng nửa thốn, ngang ra hai bên mỗi bên 4 thốn).

K14. Tử (tía) cung (74): Huyệt ở dưới huyệt Thiên đột 3 thốn 6 phân (giữa ngực ngang khoảng sườn thứ hai).

K1. Xích trạch: 2 huyệt, ở dưới khuỷu tay mé trên động mạch vào giữa (mé cạnh ngoài cái gân to chính giữa ngấn ngang chỗ lõm của khuỷu tay).

K3. Phong long: 2 huyệt, ở trên mắt cá ngoài 8 thốn, chỗ lõm phía ngoài xương ống chân.

K4. Thương khâu: 2 huyệt chỗ lõm xế dưới mắt cá trong hơi chệch về phía trước.

K11. Dương phụ: 2 huyệt ở thẳng mắt cá ngoài đi lên 4 thốn mé sau xương hai ống chân.

K3. Thủy đạo (75): 2 huyệt ở dưới huyệt Thiên xu 5 thốn (3 thốn).

K7. Hồn môn: 2 huyệt ở hai bên dưới đốt xương sống thứ 9 đi ra, cách mỗi bên 3 thốn, chỗ lõm. Ngồi thẳng mà lấy huyệt.

K12. Trung phong: 2 huyệt ở chỗ lõm trước mắt cá trong 1 thốn, thẳng đầu ngón chân, giữa mé ngoài đi vào. Ngửa duỗi bàn chân mà lấy huyệt.

K14. Đan điền:  (76) ở chỗ rốn.

K14. Thạch môn: Một tên là Thần cơ, một tên là Lộ tinh, một tên là Đan điền (ở dươi rốn 2 thốn).

K5. Thiếu phủ: Huyệt ở trong bàn tay, co ngón tay út lại đến chỗ nào là huyệt ở chỗ đó, ngang với huyệt Lao cung (vào chỗ giữa kẽ ngón út và ngón thứ tư).

K7. Tỳ du: 2 huyệt, ở dưới đốt xương sống thứ 11 ngang ra, cách mỗi bên 1,5 thốn.

K7. Thần đường: 2 huyệt, ở dưới đốt xương sống thứ 5 ngang ra hai bên, mỗi bên cách 3 thốn.

K7. Phách hộ: 2 huyệt, ở dưới đốt xương sống thứ 3, ngang ra hai bên mỗi bên 3 thốn.

K12. Trung đô: 2 huyệt, ở chỗ mé trong xương ống chân, thẳng mắt cá trong đi lên 7 thốn.

K11. Khâu khư: 2 huyệt, ở chỗ lõm xế phía trước xương mắt cá ngoài, thẳng ngón chân thứ tư vào, cách huyệt Túc lâm khấp 3 thốn.

K14. Ngọc đường (77): Ở chỗ lõm dưới huyệt Thiên đột 5 thốn (ngang với khoảng giữa xương sườn thứ 3, hay dưới huyệt Thiên đột 5 thốn 8 phân).

K7. Chí âm: 2 huyệt ở đầu ngón chân út (mé cạnh ngoài ngón chân út, cách góc móng 1 phân).

K7. Thúc cốt: 2 huyệt ở chỗ lõm sau đốt xương ngón chân út.

K3. Đại nghinh: 2 huyệt ở chỗ lõm trên xương trước nơi cong góc hàm 1 thốn 3 phân.

K3. Thủy đột: Ở trước ngấn lớn trên cổ, thẳng giữa huyệt Nhân nghinh và huyệt Khí xá.

K14. Âm giao: Huyệt ở thẳng dưới rốn 1 thốn.

K11. Thượng quan: 2 huyệt ở giữa chỗ nhô ra trước tai (ở mé trên đầu xương trước tai). Nên cứu 7 mồi, châm thì nằm nghiêng.

K7. Cách du: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 7 đi ra hai bên, cách mỗi bên 1,5 thốn.

K7. Đại tràng du: 2 huyệt ở dưới đốt xương sống thứ 16 đi ra hai bên, mỗi bên cách 1,5 thốn.

K3. Nhũ căn (78): 2 huyệt ở dưới vú 1 thốn (chỗ lõm dưới huyệt Nhũ trung 1 thốn 6 phân).

* Chú thích phần 3:

(70): Đau đột ngột rung động không yên.

(71): Huyệt Phế du.

(72): Đây là huyệt Tam âm giao thuộc kinh Tỳ (4) không phải huyệt Âm giao thuộc mạch Nhâm (14). Xem bảng tóm tắt ở sau để phân biệt.

(73): Đây là huyệt Túc tam lý thuộc kinh Vị (3) ở chân, không phải huyệt Tam lý thuộc kinh Đại trường (2)
ở tay . Xem bảng tóm tắt ở sau để phân biệt.

(74): Huyệt Tử cung ở trên huyệt Đản trung 3 thốn 2 phân, hay ở dưới huyệt Tuyền cơ 3 thốn 2 phân, tức là ở dưới huyệt Thiên đột 4 thốn 2 phân (sách chép nhầm là 3 thốn 6 phân): Đính chính.

(75): Huyệt Thủy đạo ngang với huyệt Quan nguyên đi ra 2 thốn, tức ở dưới huyệt Thiên xu 3 thốn (không phải 5 thốn): Đính chính.

(76): Đan điền là biệt danh của huyệt Thạch môn. Theo Nạn kinh, vùng Đan điền ở cách dưới rốn 3 thốn (huyệt Quan nguyên) với đường kính 4 thốn.

(77): Huyệt Ngọc đường ở trên huyệt Đản trung 1,6 thốn, hay ở dưới huyệt Thiên đột 5 thốn 8 phân (không phải 5 thốn): Đính chính.

(78): Huyệt Nhũ căn ở ngang với huyệt Trung đình đi ra, thẳng dưới nuốm vú 1,6 thốn (không phải 1 thốn): Đính chính.

* Chú thích mục A:

(79) Huyệt Đại đôn  của kinh Can ở mé ngoài ngón chân cái, túc đại chỉ (sách chép nhầm là tiểu chỉ): Đính chính.

(80) Sách Thiên kim phương của Tôn Tư Mịch (thế kỷ 7) và ngoại đài bị yếu của Vương Đạo (thế kỷ tám).

* Chú thích mục B:

(81) Sách xưa gọi gộp hai mạch Nhâm Đốc với nhau. Nguyên bản có chú thích thêm về mạch Đốc và mạch Nhâm: "Bộ Đốc nam giới lấy sau lưng là làm dương, lấy trước ngực là âm. Nữ lấy ngực bụng làm dương, lấy sau lưng làm âm". Về mạch Đốc, sách này đã giới thiệu thêm 3 huyệt: Ấn đường, Tiếp cốt, Cùng cốt. (Phân đoạn "thốn" để lấy huyệt ở đầu và dọc lưng đã nói ở phần 1).

(82) Huyệt Tiền đình ở cách huyệt Bách hội 1,5 thốn, hay kể từ chân tóc lên 3,5 thốn (sách chép nhầm là 3 tấc): Đính chính.

(83) Huyệt Đào đạo (chép nhầm là Đào cốc) ở khoảng dưới đốt xương thứ nhất (không phải đốt xương thứ 2): Đính chính.

(84) Huyệt Yêu du ở chỗ xương mông và xương cùng giáp nhau, tức ở đốt 21 kể từ trên xuống (chép nhầm đốt thứ 24): Đính chính.

(85) Huyệt Trường cường ở dưới chót xương cùng 5 phân.

(86) Còn có một câu: "Bảo cho hay Nhâm mạch từ đấy" nhưng chính đoạn trên nói về mạch Đốc, mà lại thiếu mất về sau?

*Chú thích:

(87) Huyệt Bách lao không phải cùng tên với huyệt Đại trữ (xem chú thích số 52 ở phần 2).

(88) Huyệt Quyết âm du ở dưới đốt thứ tư ngang ra 1,5 thốn.

(89) Các huyệt đều ngang ra 1,5 thốn (không phải hai bên hai tấc): Đính chính.

(90) Huyệt Tam tiêu du ở ngang đốt xương eo lưng thứ nhất, tức huyệt Huyền khu đo ra 1,5 thốn.

(91) Huyệt Thận du ở ngang đốt xương eo lưng thứ 2, tức huyệt Mệnh môn đo ra 1,5 thốn.

(92) Huyệt Trung lữ du ở ngang đốt xương mông 3, tức là đốt thứ 20 từ trên xuống (sách chép nhầm là thứ 12: Đính chính.

* Chú thích:

(*) Phụ chú về thốn đo dọc trước thân chia theo 3 phần:

- Phần ngực từ huyệt Thiên đột đến huyêt Trung đình: 9 thốn.

- Bụng trên từ huyệt Trung đình đến giữa rốn: 8 thốn.

- Bụng dưới từ huyệt Thần khuyết đến huyệt Khúc cốt: 5 thốn.

(93) Huyệt Cưu vỹ ở trên rốn 7 thốn (theo sách châm cứu ngày nay): Đính chính.

* Chú thích:

(95) Bàn về các huyệt hàng thứ 2 thuộc kinh Túc thiếu âm - thận.

(95b) Tấc đo ngang: kể từ đầu vú bên trái sang đầu vú bên phải là 8 thốn.

(96) Huyệt U môn ở ngang huyệt Cự khuyết đo ra cách 5 phân (không phải tấc rưỡi): Đính chính.

(97) Huyệt Hoang du ngang huyệt Thần khuyết (giữa rốn) cách dưới huyệt Thương khúc 2 thốn.

(98) Bàn về các huyệt ở hàng thứ 3 trước thân thuộc kinh Túc dương minh - vị.

(98b) Thốn đo ngang ngực như đã chú ở hàng thứ 2 (số 49b).

(99) Huyệt Thiên xu ở ngang rốn cách ra 2 thốn (không phải 3 thốn) tức là 2 bên 4 thốn (không phải 6 thốn): Đính chính.

(100) Huyệt Thủy đạo cách dưới Thiên xu 3 thốn (chép nhầm là 5 thốn): Đính chính.

(101) Huyệt Quy lai cách huyệt Thiên xu 4 thốn (chép nhầm là 7 tấc): Đính chính (xem chú thích (67) ở trên.

(102) Huyệt Khí xung cách dưới huyệt Thiên xu 5 thốn (không phải 8 tấc).

(103) Huyệt Kỳ môn thuộc kinh Túc quyết âm - can, ở ngang huyệt Cự khuyết đi ra cách 3,5 thốn (theo phân thốn ở ngực).

(104) Huyệt Nhật nguyệt thuộc kinh Túc thiếu dương - đởm, ở khoảng sườn thứ 7, dưới huyệt kỳ môn khoảng sườn thứ 6 độ 1 thốn (theo Giáp ất kinh là 1,5 thốn. Châm cứu đại thành là 5 phân).

(105) Huyệt Phúc ai thuộc kinh Túc thái âm - tỳ, ở dưới huyệt Nhật nguyệt 2 thốn (Đại thành : 1,5 thốn) hay trên huyệt Đại hoành 3 thốn.

(106) Huyệt Đại hoành thuộc kinh Tỳ ở ngang rốn đi ra, cách mỗi bên 4 thốn (không phải 3 tấc rưỡi) tức hai bên 8 thốn (không phải 7 tấc).

(107) Huyệ Phúc kết (kinh Tỳ) ở dưới huyệt Đại hoành 1,3 thốn (không phải 3 phân chẵn).

(108) Huyệt Phủ xá (kinh Tỳ) ở dưới huyệt Đại hoành 4 thốn 3 phân. Nếu lấy huyệt Hoành cốt làm mốc thì ngang trên huyệt Hoành cốt 7 phân đi ra mỗi bên 3,5 thốn.

(109) Huyệt Chương môn thuộc kinh Túc quyết âm - can, ở chỗ dưới chót xương sườn thứ 11.

(110) Huyệt Kinh môn thuộc kinh Túc thiếu dương - đởm, ở chỗ xương sườn cụt (thứ 12).

(111) Huyệt Đới mạch thuộc kinh Túc thiếu dương - đởm, ở khoảng giữa hai huyệt Chương môn và Kinh môn đi xuống, ngang với rốn, cùng các huyệt Đại hoành, Thiên xu.

(112) Huyệt Ngũ xu (khu) thuộc kinh Đởm, ở dưới huyệt Đới mạch, ngang với huyệt Quan nguyên, cách huyệt Thủy đạo 2,5 thốn.

(113) Huyệt Duy đạo thuộc kinh Đởm, ở dưới huyệt Ngũ xu 5 phân.

* Chú thích:

(*) Phụ chú về phân đoạn "thốn" ở tay ngày nay:

- Cánh tay từ ngang nách đến ngấn khuỷu tay: 9 thốn.

- Cẳng tay từ ngấn khuỷu tay đến ngấn cổ tay: 12 thốn rưỡi.

(114) Huyệt Cự liêu thuộc kinh Đởm, ở cách huyệt Duy đao 3 thốn, chếch xuống về phía sau. Huyệt Cự liêu ngang với huyệt Trung cực so với huyệt Chương môn ngang với khoảng giữa huyệt Hạ quản và Thủy phân thì chỉ cách nhau 5 thốn rưỡi (dọc bụng): Đính chính.

(115) Kinh Thủ Thái Âm - phế có mỗi bên 11 huyệt. Đây chỉ nêu lên mỗi bên 9 huyệt, còn hai huyệt Vân môn và Trung phủ không dùng. Kinh này trình bày từ huyệt "tỉnh" ở tay đi vào, khác với sách Châm cứu đại thành và tài liệu ngày nay, kể từ trong ngực đi ra.

(116) Huyệt Kinh cự ở phía trong đầu xương quay trên nếp gân cổ tay 1 thốn.

* Chú thích:

(117) Kinh này có 20 huyệt. Đây nêu lên 15 huyệt, còn thiếu năm huyệt: Hợp cốc, Thiên đình, Phù đột, Hòa liêu, Nghinh hương.

(118) Sót huyệt Hợp cốc ở chỗ lõm giữa xương ngón tay cái và ngón tay trỏ giáp nhau (xem phần 2, mục 6, câu 1232 - 1234).

(119) Huyệt Thiên lịch đã chép nhầm là chứng Thiên trụy: Đính chính.

(120) Huyệt Thượng liêm ở dưới huyệt Khúc trì 3 thốn.

(121) Huyệt Hạ liêm ở dưới huyệt Khúc trì 4 thốn.

(122) Huyêt Trửu liêu ở trên huyệt Khúc trì 1 thốn.

* Chú thích:

(123) Kinh Thủ Quyết âm tâm - bào gồm 9 huyệt. Đây chỉ nêu lên 8 huyệt, không nói đến huyệt Thiên trì ở ngoài nuốm vú 1 thốn. Theo sách Châm cứu đại thành và tài liệu ngày nay thì thứ tự các huyệt kể từ trong ra.

* Chú thích:

(124) Kinh Thủ Thiếu dương - Tam tiêu gồm 23 huyệt mỗi bên, đây được nêu lên 11 huyệt, còn thiếu 12 huyệt: Nhu hội, Kiên liêu, Thiên liêu, Thiên dũ, Khế mạch, Lư tức, Giác tôn, Hòa liêu, Ty trúc không, Ế phong, Nhĩ môn.

(125) Huyệt Ngoại quan chép nhầm là Ngoại lăng: Đính chính.

(126) Huyệt Tam dương lạc ở trên huyệt Chi câu 1 thốn, hay trên huyệt Dương trì 4 thốn.

(127) Huyệt Tứ độc ở trước khuỷu tay đo ra 5 thốn.

* Chú thích:

(*) Phụ chú về phân đoạn "thốn" ở chân ngày nay:

- Phần đùi vế: 18 thốn (từ ngang huyệt Khí xung đến huyệt Độc tỵ).

- Phần cẳng chân: 16 thốn (từ huyệt Độc tỵ đến huyệt Giải khê).

(128) Kinh Túc Thái âm - Tỳ, mỗi bên có 21 huyệt. Mục B.4 ở trên đã nói về 4 huyệt: Đại hoành, Phúc kết, Phủ xá, Xung môn. Bài này giới thiệu 11 huyệt, còn 6 huyệt không nêu lên là Phúc ai, Thực đậu, Thiên khê, Hung hương, Chu vinh, Đại bao (không dùng).

(129) Huyệt Địa cơ trên huyệt Địa kiện 1 thốn (Địa kiện là huyệt ngoài kinh, đây đã chép nhầm là huyệt Địa cốt: Đính chính).

(130) Huyệt Huyết hải ở mé trong đầu xương bánh chè thẳng lên 2 thốn (đây chép nhầm là đo ngang ra 2 tấc: Đính chính).

* Chú thích:

(131) Kinh Túc Quyết âm - Can có mỗi bên 14 huyệt. Mục B.4 ở trên đã chỉ dẫn 2 huyệt Chương môn và Kỳ môn ở vùng hông bụng, bài này giới thiệu 11 huyệt, còn huyệt Cấp mạch (không dùng) ở dưới huyệt Khí xung 1 thốn, trên huyệt Âm liêm 1 thốn hay trên huyệt Ngũ lý 2 thốn.

* Chú thích:

(132) Kinh Túc Dương minh - vị gồm 45 huyệt. Bài này giới thiệu 15 huyệt, và mục B.4 ở trên đã chỉ dẫn 12 huyệt ở hai bên mạch Nhâm, còn thiếu 18 huyệt không được nêu lên (xem phần tóm tắt mục K.3 ở sau). Kinh này trình bày từ chân đi lên khác với Châm cứu đại thành.

(133) Nguyên bản chú thích: Huyệt Xung dương cách huyệt Hãm cốc 3 tấc.

(134) Huyệt Giải khê ở trên huyệt Xung dương 1,5 thốn.

(135) Huyệt Phong long ở trên mắt cá ngoài 8 thốn (không phải cách huyệt Xung dương 8 tấc): Đính chính.

(136) Ở dưới huyệt Túc tam lý 3 thốn là huyệt Thượng cự hư (sách chép nhầm là Thượng liêm): Đính chính.

(137) Ở dưới huyệt Thượng cự hư 3 thốn là huyệt Hạ cự hư (sách chép nhầm là huyệt Hạ liêm): Đính chính.

(138) Huyệt Bễ quan ở trên huyệt Phục thỏ 6 thốn.

* Thêm phần viết bằng chữ Hán (140):

 Giao tín: 2 huyệt ở trên mắt cá trog 3 thốn (141), trước huyệt Phục lưu sau Tam âm giao, ở khoảng gân xương bắp ống chân thuộc Âm kiểu. Trị sa hòn dái, đái són (lâm lậu) đau gấp ở xương đùi, xương ống chân, cùng chứng ỉa chảy, kiết lỵ, phụ nữ khí hư rong huyết không dứt. Châm 4 phân cứu 3 mồi.

 Trúc tân: 2 huyệt ở bắp chân trên mắt cá trong, giữa xương sau, trên gân to, dưới gân nhỏ, co chân mà lấy huyệt (142). Chữa trẻ con sài không bú, điên cuồng nói nhảm, nôn mửa, đau trong bắp chân. Có thể châm 3 phân cứu 5 mồi.

 Âm cốc: 2 huyệt ở trong đầu gối (đầu trong nếp gấp khoeo chân), sau xương phụ, dưới gân to, trên gân nhỏ, chỗ có động mạch, co gối mà lấy huyệt. Là nơi của mạch của kinh Túc thiếu âm thận hợp vào. Chữa đau đầu gối như dùi đánh không thể co duỗi, thè lè lưỡi chảy dãi, phiền nghịch, đái ít, trong đùi bắp teo, liệt sinh dục, phụ nữ bạch đới, rong huyết, bụng trướng căng, khó thở, tiểu tiện vàng, nam thì như cổ trướng, nữ thì như có mang. Có thể cứu 3 mồi.

* Chú thích:

(139) Kinh Túc Thiếu âm - Thận, có mỗi bên 27 huyệt, bài ca giới thiệu 7 huyệt và được phụ thêm bằng chữ Hán 3 huyệt, còn 17 huyệt không nêu lên (xem bảng tóm tắt phần IV, mục K.VIII).

(140) Những phần viết bằng chữ Hán về vị trí và tác dụng của các huyệt từ đây đến cuối có thể do người đời sau bổ sung vào những tờ cuối của nguyên bản bị rách nát.

(141) Huyệt Giao tín ở trên mắt cá trong 2 thốn (không phải 3 thốn), trước huyệt Phục lưu 5 phân, trên huyệt Thái khê 2 thốn, xê dưới huyệt Tam âm giao ở trước.

(142) Huyệt Trúc tân ở thẳng trên mắt cá trong, trên huyệt Thái khê 5 thốn.

* Phần thêm bằng chữ Hán:

 Ngoại khâu: 2 huyệt, ở chỗ lõm xương trên mắt cá ngoài 6 thốn (145) là nơi sở sinh của kinh mạch Túc thiếu dương. Trị da đau tê liệt, hông sườn trướng đầy, đau ở đỉnh đầu, sợ gió lạnh, bệnh điên. Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

(Lược bỏ một dòng về chữa bệnh chó dại cắn không liên quan đến huyệt này, do người đời sau chép xen vào).

 Dương giao: 2 huyệt, cùng huyệt Ngoại khâu đều ở trên mắt cá ngoài 7 thốn, hướng xế về phần thịt tam dương /ngang huyệt Ngoại khâu ở sau/. Trị nóng rét kinh cuồng, họng đau, lưng (hông) ngực căng đầy, mặt thũng tê lạnh, gối chân không co vào được. Châm 6 phân, lưu 7 hô, cứu 3 mồi.

 Dương lăng tuyền: 2 huyệt, ở chỗ lõm phía ngoài ống chân, dưới khớp xương đầu gối 1 thốn, ngồi nhổm mà lấy huyệt. Đó là nơi của kinh mạch Túc Thiếu dương đi vào. Châm 6 phân cho đắc khí, nếu đi tả thì cần phải lưu châm lâu. Chủ trị đầu gối không co duỗi được, chân lạnh tê dại, trúng phong liệt nửa người, chân lạnh da trắng bệch thì cứu 7 đến 49 mồi càng tốt.

 /Tất/ Dương quan: 2 huyệt, ở trên huyệt Dương lăng tuyền 2 thốn (3 thốn) chỗ lõm dưới huyệt Độc tỵ (146) phía ngoài ống chân, ngổi nhổm mà lấy huyệt. Chữa đau ngoài đầu gối, khó co duỗi, phong tê mất cảm giác. Châm 5 phân, cấm cứu.

 Trung độc: 2 huyệt, ở chỗ lõm khoảng thăn thịt ngoài xương đùi to, trên đầu gối 5 thốn, chỗ có lạc mạch của Túc thiếu dương. Chữa khí lạnh nhiễm vào phần cơ thịt ở đùi sinh đau rằng lên trên và xuống dưới, gân thịt tê dại. Cứu 5 mồi, châm 3 phân, lưu 7 hô.

 Phong thị: 2 huyệt, chủ trị phong lở đau khớp. Lấy huyệt: người bệnh đứng thẳng, 2 tay buông xuống, ngón tay giữa đến chỗ nào thì lấy huyệt ở đấy.

 Hoàn khiêu: Huyệt ở giữa chỗ trũng sau xương mông. Nằm nghiêng co chân trên, duỗi chân dưới mà lấy huyệt, châm 1 thốn, lưu 10 hô, cứu 5 mồi. Trị phong thấp tê lạnh, mề đay (phong chẩn), phong liệt nửa người, lưng đùi đau không thể trở mình được.

* Chú thích:

(143) Kinh Túc Thiếu dương - Đởm có 44 huyệt. Đây giới thiệu 15 huyệt, với 6 huyệt đã nói ở mục B.4, cộng 21 huyệt (xem phần tóm tắt mục k.11). Các huyệt được trình bày từ chân đi lên khác với Châm cứu đại thành.

(144) Huyệt Túc lâm khấp ở chỗ lõm sau đốt xương thứ nhất của ngón thứ tư về phía ngón út, cách huyệt Khâu khư trước mắt cá ngoài 3 thốn.

(145) Huyệt Ngoại khâu ở ngang sau huyệt Dương giao trên mắt cá ngoài 7 thốn (không phải 6 thốn): Đính chính.

(146) Huyệt Tất dương quan ở trên huyệt Dương lăng tuyền 3 thốn (không phải 2 thốn) chỗ lõm mé ngoài trên huyệt Độc tỵ (không phải dưới huyệt Độc tỵ): Đính chính.

 Chí âm: 2 huyệt, ở mé cạnh ngoài ngón chân út, cách góc móng bằng một lá hẹ (1 phân) là nơi mạch của Túc Thái dương đi ra, làm huyệt Tỉnh. Chủ trị mắt sinh màng mộng, mũi tắc đầu nặng, phong hàn theo ngón.

Chân út dấy lên sinh tê thấp, bạch đới, đau hông sườn, thỉnh thoảng rút gân, hàn tà không ra mồ hôi, tâm phiền, dưới chân nóng, tiểu tiện không lợi, di tinh. Châm 3 phân, cứu 3 mồi.

 Thông cốc: 2 huyệt, ở chỗ trước đốt xương mé ngoài ngón chân út, là nơi của kinh mạch Túc Thái dương chạy đến làm huyệt Huỳnh. Chữa đau đầu chóng mặt, lở họng, chảy máu mũi, cứng gáy, chảy nước mũi, đau tức hông sườn, tim bồn chồn kinh sợ. Và theo Chân Quyền nói thì chữa cả tích kết, ăn uống không tiêu. Châm 2 phân, cứu 3 mồi.

 Thúc cốt: 2 huyệt, ở chỗ lõm sau đốt xương mé ngoài ngón chân út, là nơi kinh mạch Túc Thái dương dồn đến, làm huyệt Du. Chữa đau eo lưng như gãy, mông trệt như kết, tai điếc, sợ gió lạnh, chóng mặt đau gáy không thể quay cổ được, tròng mắt đỏ chói. Cứu 3 mồi.

 Kinh cốt: 2 huyệt, ở dưới xương to mé ngoài chân, chỗ lõm nơi giáp thịt trắng đỏ, có kinh mạch Túc Thái dương đi qua làm huyệt Nguyên. Chữa đau đầu gối không thể co duỗi được, nóng đầu, chóng mặt, trong khóe mắt có màng trắng, phát cơn sốt rét, hay kinh rùng mình, kém ăn, gân liệt chân tê, đau cổ, cứng gáy, sống lưng và chân cẳng cúi ngửa vận động khó khăn, chảy máu mũi không dứt. Cứu 7 mồi.

 Thân mạch: 2 huyệt, là nơi mạch Dương kiểu đi ra, ở chỗ lõm trước chân, dưới mắt cá ngoài (5 phân), cách chỗ giáp thịt trắng đỏ khoảng móng tay. Chữa đau eo lưng không thể cử động, thân thể và chân lạnh không thể ngồi lâu, nếu đi thuyền đi xe thì như quay cuồng, nóng rét. Châm 3 phân, cấm cứu.

 Kim môn: 2 huyệt, ở trước chân dưới mắt cá ngoài (148) là nơi kinh mạch Túc Thái dương và Dương duy rẽ ra. Trị hoắc loạn chuyển gân, chân gối mỏi ê, rung mình không thể đứng lâu, bị ngất, điên giản, bỗng đau hòn dái (sán khí) trẻ con kinh giản, miệng há đầu lắc lư, uốn ván. Châm 1 phân, cứu 3 mồi.

 Bộc tham: 2 huyệt, ở chỗ lõm dưới xương gót chân, cong bàn chân mà lấy huyệt. Chữa gót chân đau không muốn bén đất, chân liệt, chuyển gân, lạnh buốt tựa như trúng khí độc, bị ngất (thi quyết), hoắc loạn nôn ói, điên giản nói cuồng như ma làm. Châm 3 phân, cứu 7 mồi.

 Côn lôn: 2 huyệt, ở chỗ lõm trên xương gót chân, phía sau trên mắt cá ngoài (5 phân), là nơi kinh mạch Túc Thái dương đi qua, làm huyệt Kinh. Chữa eo lưng đau ngầm, bàn chân, gót sưng, chân nhức không thể đặt xuống đất, chảy máu mũi, nhức đầu, lưng đau gấp, ho suyễn, bỗng đau bụng dữ dội, đầy trướng, trẻ con lên cơn kinh giật. Châm 3 phân, cứu 5 mồi.

 Phụ dương: 2 huyệt ở chân, trên mắt cá ngoài 3 thốn. Châm 6 phân, cứu 3 mồi.

 Dương kiểu: Ở khoảng gân xương trước kinh Thái dương, sau kinh Thiếu dương, nơi mạch Âm kiểu đi ra. Trị bệnh nuy quyết phong tê, đau đầu gáy, nách, mông, ống chân đau phong co quắp, tê dại, có khi nóng rét, chân tay không cử động. Châm 5 phân, cứu 3 mồi.

 Phi dương: 2 huyệt lạc của Túc Thái dương, chạy rẽ sang kinh Túc Thiếu âm, ở trên mắt cá ngoài 7 thốn. Chữa bệnh trĩ, phong đau các khớp xương, ngón chân không thể co duỗi được, đầu mắt tối xẩm, khí nghịch đổ máu mũi, điên, rét cơn. Châm 5 phân, cứu 3 mồi.

 Thừa cân: 2 huyệt, ở sau bắp chân, chỗ giữa đùi đi xuống cẳng chân, trên ngấn cổ chân 7 thốn (11 thốn) (149). Chữa tê lạnh chuyển gân, chân thũng, đại tiện không thông, bắp chân đau buốt.

 Hợp dương: 2 huyệt ở chính giữa dưới khoeo gối 2 thốn. Chữa lưng sống đau cứng xiên ra bụng, trong háng vế nóng, đầu gối ê buồn, bước mạnh khó khăn, hàn sán âm nang lệch đau, phụ nữ rong huyết, bạch đới. Châm 6 phân, cứu 5 mồi.

 Thừa sơn: 2 huyệt, ở dưới bụng chân, chỗ lõm nơi rẽ ra thăn thịt, nhón bàn chân lên khỏi đất một bước mà lấy huyệt. Chữa lưng đau, chân rung, ống chân tê buốt đau ngặt, dưới bàn chân nóng, bệnh cước khí cẳng chân sưng đau không thể đứng lâu, chứng hoắc loạn chuyển gân, đại tiện không thông, bệnh trĩ sưng đau. Châm 7 phân, cứu 3 mồi.

 Ủy trung: Huyệt ở giữa ngấn chỉ ngang khoeo chân trong đầu gối, chỗ có động mạch, là nơi kinh mạch Túc Thái dương đi vào, làm huyệt Hợp. Chữa eo lưng giáp xương sống đau êm ẩm, vãi đái, đái són, lưng nặng khó trăn trở, mông đùi đau tê, có thể chích cho máu ra; chữa tràng nhạc lâu năm đều khỏi. Nay phụ thêm chữa bệnh chảy máu ở hậu môn, bệnh nhiệt mồ hôi không ra, chân nóng mà quyết nghịch, gối sưng không thể co duỗi, chích lấy máu ở kinh ra thì rất chóng khỏi.

 Ủy dương: 2 huyệt, ở chỗ chót ngấn chỉ ngang khớp đầu gối, giữa khoảng hai gân phía ngoài ống chân, cách huyệt Ủy trung 2 thốn (150), co chân mà lấy huyệt. Chữa dưới nách sưng đau, hông đầy căng, mình nóng rút gân co giật, nuy quyết, tê dại, són vãi đái. Có thể cứu 3 mồi, châm 7 phân.

 Phù khích: 2 huyệt, ở trên huyệt Ủy trung 2 thốn (1 thốn) (151) co đầu gối mà lấy huyệt. Chữa bụng dưới nóng, đại tràng kết, ngoài đùi gân rút, mông đít tê dại, đại tiện không thông, Bàng quang nóng. Châm 5 phân, cứu 3 mồi.

 Ân môn: 2 huyệt, ở chỗ trong đùi chân, dưới huyệt Thừa phù 6 thốn. Chữa đau lưng, xương sống không thể cúi ngửa được, cử động nặng nề, máu xấu ngưng tụ ngoài đùi sưng đau. Châm 5 phân, cấm cứu.

  Thừa phù: 2 huyệt, ở giữa ngấn chỉ ngang, dưới mông đít, trên vế trong. Chữa eo lưng xương sống dằng đau như kéo, trĩ mãn tính, sưng lỗ đít, đại tiện khó, tử cung âm đạo bị lạnh, vãi đái. Châm 1 phân.

* Chú thích:

(147) Kinh Túc Thái dương - Bàng quang có 67 huyệt. Ở đây được giới thiệu bằng chữ Hán 18 huyệt, có thể do người đời sau chép thay chỗ nguyên bản bằng ca bị khuyết. Bài ca mục B.2 ở trên đã nêu lên 17 huyệt, với huyệt Cao hoang nói ở phần I, cộng 36 huyệt (xem phần tóm tắt, mục K.7 ở sau). Kinh này đã trình bày các huyệt từ chân đi lên khác với ngày nay.

(148) Huyệt Kim môn ở trước chân dưới mắt cá ngoài, sau huyệt Kinh cốt, trước huyệt Thân mạch.

(149) Huyệt Thừa cân ở chính giữa bụng chân, trên ngấn cổ chân đi thẳng lên 11 thốn: Đính chính.

(150) Huyệt Ủy dương ở ngang huyệt Ủy trung cách nhau 1 thốn.

(151) Huyệt Phù khích ở trên huyệt Ủy dương 1 thốn.

Bệnh kỳ kinh không phải tự nó sinh ra, vì nhân các kinh khác tràn ra mà chảy vào.

Bệnh Dương duy thì nóng rét. Bệnh Âm duy thì đau vùng tim. Bênh Dương kiểu thì dương cấp mà chạy cuồng. Bệnh Âm kiểu thì âm cấp mà chân thẳng đờ. Bệnh về Xung mạch thì khí nghịch mà Lý cấp (đau quặn trong bụng). Bệnh về Đốc mạch thì xương sống cứng, quyết nghịch như bẻ. Bệnh Nhâm mạch nam thì sa đì (đồi sán), nữ thì bạch đới, báng hòn. Bệnh Đới mạch thì bụng trướng đầy mà eo ưng lạnh buốt, ấy do 2 kinh Xung và Nhâm dẫn tới. Vả lại bệnh phụ nữa về vú sữa và kinh nguyệt là từ đấy mà ra (nam nữ khác nhau là ở chỗ ấy). Mạch kỳ kinh là như vậy.

Ba mạch: Dương kiểu, Dương duy và Đốc mạch đều thuộc dương chủ bệnh ở vai, lưng, eo lưng, đùi và chứng ở biểu.

Năm mạch: Âm kiểu, Âm duy, Nhâm mạch, Xung mạch, Đới mạch đều thuộc âm, chủ bệnh ở tâm, bụng, sườn, xương cụt, chứng nặng ở Lý.

Cách chia trên dưới xương sống làm ba bộ:

 - Thượng bộ 7 đốt, mỗi đốt 1 thốn 4 phân 1 ly, là phần vai.

- Trung bộ 7 đốt, mỗi đốt 1 thốn 6 phân 1 ly, là phần lưng.

- Hạ bộ 7 đốt, mỗi đốt 1 thốn 2 phân 6 ly, là phần eo lưng.

Thái dương trên Tử mạch: 2 huyệt ở bên trán, chỗ đuôi lông mày có động mạch. Chủ trị nhức đầu đau mắt chảy nước mắt. Cấm châm, nặng thì cứu 27 mồi, vừa thì cứu 7 mồi, nhẹ thì cứu 5 mồi.

Ngư vĩ: 2 huyệt, ở chỗ lõm ngoài đuôi mi đầu khóe mắt. Chủ trị mắt sinh màng, sít lại khó mở. Cứu 7 mồi.

Ấn đường: Huyệt ở giữa khoảng hai đầu lông mày. Chủ trị đau hai góc đầu, mắt không thấy rõ và trúng phong hôn mê không tỉnh. Cứu 49 mồi.

Uất trung: 2 huyệt, lấy bằng cách dùng một sợi rơm đo thẳng từ huyệt Đản trung đến huyệt Thiên đột, bẻ lấy một nửa (điểm mực đánh dấu ở đó). Rồi lấy một nửa sợi rơm ấy gấp lại làm hai, để vào chỗ đánh dấu mực ở giữa, đi ra hai bên là huyệt (ở hai đầu sợi rơm) vào chỗ lõm khoảng giữa hai xương. Cứu 14 đến 21 mồi, chủ trị hen suyễn, ho nhiều đờm. Người béo thì không nên cứu.

Nhũ ảnh: 2 huyệt. Lấy huyệt Đản trung làm mốc, dùng sợi rơm đo khoảng giữa hai nuốm vú, bẻ lấy một nửa, rồi đo từ nuốm vú thòng xuống đến đâu là huyệt ở đấy. Nam dùng bên tả, nữ dùng bên hữu mà cứu, chủ trị bệnh sốt rét cơn như thần (xem mục 25 phần II).

Phục nguyên: 2 huyệt, ở chỗ thịt đen thẳng trên nuốm vú, nam dùng bên tả, nữ bên hữu, cứ một tuổi cứu 3 mồi, 2 tuổi cứu 7 mồi. Chữa trẻ em kinh giản (xem mục 24 phần II).

Bối lam: Huyệt ở sau lưng. Cách lấy: bảo bệnh nhân đứng ngay thẳng, hai chân giáp bằng nhau, lấy dây khoanh chu vi hai bàn chân, bỏ chỗ dây thừa đi. Gấp đôi dây ấy cho cân, để chỗ giữa vào trên yết hầu, thòng hai đầu dây ra sau lưng (chập vào xương sống) đến đâu là huyệt đấy. Chủ trị bệnh sốt rét cơn rất hay, khi lên cơn hen thì cứu khỏi nóng rét. Nên cứu 21 mồi hoặc 14 mồi (xem mục 25 phần II).

Trực cốt: 2 huyệt, ở mép thịt đen dưới vú xuống (xem mục 5 phần II). Chủ trị ho lâu ngày không khỏi, nam dùng huyệt bên tả, nữ dùng huyệt bên hữu, cứu 7 đến 14 mồi.

Quan mạch: 2 huyệt ở trong bộ "Thốn", ngoài bộ "Xích" của mạch tay, huyệt này ở giữa. Chữa trúng phong tê dại mất cảm giác. Nên cứu 7 mồi.

Độc âm: 2 huyệt, ở giữa ngấn chỉ ngang dưới ngón chân thứ 2 . Trị thai chết trong bụng và nhau không ra. Cứu 5 mồi. Trị đẻ ngược thì dùng kim may nhỏ châm vào lòng bàn chân của đứa con 3 - 5 lần, sau kíp lấy ít muối xát bôi vào chỗ châm, thai liền ra.

Xung môn: 2 huyệt ở hai bên huyệt Khúc cốt cách ra mỗi bên 3 thốn (152) nơi có động mạch nhỏ. Chủ trị sa đì dái sưng to, cứu 14 mồi, cấm châm.

Khúc cốt: Huyệt ở trên xương mu, chỗ lõm đám lông, nơi có động mạch, ngang với huyệt Thận du (153).

Mỗ tự: 2 huyệt (đã nói ở mục 15 phần II) chủ trị bệnh sa đì.

Tử cung: 2 huyệt, ở hai bên huyệt Trung cực, cách mỗi bên 2 thốn (154) (xem mục 7 phần II). Chữa lạnh dạ con, kinh nguyệt không đều, huyết tụ thành hòn, bạch đới, hoặc trước khi thấy kinh mỏi mệt, lâu không có thai. Nên cứu 14 đến 21 mồi.

Đại cốt không: 2 huyệt ở trên đốt xương trước của ngón tay cái, co ngón tay mà lấy huyệt ở chỗ nhọn. Chủ trị nhức đầu đau mắt, chảy nước mũi không dứt. Cứu 3 mồi.

Tứ hoa ở đầu (Nay gọi là Tứ thần thông): Cách huyệt Bách hội đi ra 4 bên, trước sau và hai bên tả hữu, mỗi bên 1 thốn. Chủ trị phong ở đầu, mặt và mũi đều đỏ. Cứu 7 mồi hoặc 14 mồi. Cả huyệt Bách hội thì gọi là Ngũ hoa (xem mục 14 phần II).

Tiểu cốt không: 2 huyệt ở ngón tay trỏ, trên chỗ khớp xương thứ hai giáp đốt trước, co ngón tay mà lấy huyệt trên chỗ nhọn. Chủ trị phong ở đầu sinh màng mắt, liệt và máy mắt. Nên cứu 7 mồi.

Độc tuyên: 2 huyệt. Bảo người bệnh nằm ngửa, co gối, chập hai chân lại với nhau, lấy dây buộc chặt, cứu 2 đầu ngón chân giữa, chỗ cuối 2 ngón chụm lại. Cứu 3 mồi, chủ trị bệnh sa đì (hòn dái sưng sa xuống).

Đơn tuyên: 2 huyệt, ở khoảng hai đầu ngón tay thứ 4 và ngón út, lấy dây buộc chặt hai ngón lại với nhau, cứu ở chỗ hai đầu ngón giáp nhau, cứu 1 mồi hoặc 7 mồi. Chủ trị kinh giản, bệnh kính, Xí (co cứng hôn mê do trúng phong thấp), bệnh điên cuồng và các tật ở miệng.

Độc âm(155): 2 huyệt, cũng gọi là Chí âm, ở đầu ngón chân út. Như chảy máu mũi thì buộc hai ngón chân, cứu chỗ đầu hai ngón chập lại 3 mồi. Nếu là phụ nữ khó đẻ thì bảo bệnh nhân ngồi ở giường thòng chân xuống đất mà cứu, đẻ được thì thôi. Theo Từ Thị nói thì Chí âm ở mé cạnh ngoài ngón chân út cách góc móng 1 phân. Châm 2 phân cứu 3 mồi.

Kim tân - Ngọc dịch (156): 2 huyệt ở cách huyệt Liêm tuyền đi ra hai bên, mỗi bên 1,5 thốn. Chủ trị sưng lưỡi, sưng họng (song nga, đơn nga) và trúng phong cấm khẩu, cứu 7 mồi. Châm cứu huyệt này thì ngửa mặt mà lấy huyệt.

Tụ tuyền: 1 huyệt ở chót đầu lưỡi (157). Lấy lát gừng cách ly mà cứu lên trên. Như ho nhiệt thì dùng Hùng hoàng tán nhỏ cho một tý vào ngải mà cứu. Ho lạnh thì dùng Khoản đông hoa tán nhỏ trộn với Ngải mà cứu. Lại chữa lưỡi cứng, hen suyễn, ho lao. Cứu 7 mồi.

Hải tuyền: 1 huyệt ở dưới lưỡi, chỗ giữa chót ngoài da (158), cứu 7 mồi. Chữa lưỡi sưng to. Có bản sách nói Tụ tuyền và Hải tuyền là một huyệt.

Ngoại khỏa tiêm: 2 huyệt, ở trên chót xương mắt cá ngoài. Cứu 7 mồi. Chủ trị ống chân, cẳng chân chuyển gân (chuột rút) và vì lạnh cước khí đau chân.

Nội khỏa: 2 huyệt ở chân, chỗ thịt trắng đỏ (dưới mắt cá trong). Chủ trị 10 loại phù thũng bí nước, toàn thân trướng đầy. Cứu 3 mồi (159).

Giao tín (160): 2 huyệt, ở chân men gót đi lên 5 thốn. Chủ trị bệnh hàn sán (sa đì do lạnh), bụng dưới đau, tiểu tiện không lợi. Cứu 3 mồi.

Trung tuyền: 2 huyệt ở giữa lưng cổ tay (huyệt Dương khê ở trong Dương trì ở ngoài). Chủ trị tim đau và khí uất trong ngực khó chịu. Cứu 7 mồi.

Tỵ chuẩn: Huyệt ở  chót sống mũi đi lên 1 thốn. Chữa nghẹt mũi, tịt mũi không ngửi được, lại chữa mũi sinh mãn phong. Cứu 5 mồi, cấm châm.

Hoa đà (161): 2 huyệt ở ngón chân cái, chỗ thịt trắng đỏ, cạnh nó trong cách góc móng 5 phân. Chữa trúng nắng mình nóng. Cứu 3 mồi.

Toản trúc: 2 huyệt, ở chỗ lõm ngoài góc lông mày. Châm 1 phân, cấm cứu (xem mục 19 phần II). Chủ trị mắt nhìn không rõ.

Ngũ hổ (162): 4 huyệt, ở chỗ chót đầu các ngón tay trỏ, ngón giữa, ngón thứ tư. Nắm quắp lại mà lấy huyệt. Chủ trị ngón tay co quắp.

Tình minh: 2 huyệt, ở khóe mắt phía trong, chỗ lõm thịt đỏ. Đó là 5 mạch của các kinh Thủ, Túc thái dương, Thiếu âm, Dương kiểu, Âm kiểu, Túc dương minh hội lại. Châm 5 phân, cấm cứu. Chủ trị mắt nhìn không rõ, gặp gió thì chảy nước mắt, mắt màng mộng, đau đầu tối mắt.

Nhãn mã (163): 2 huyệt, chữa tia máu đỏ ở mắt. Sách Tư Sinh nói cứu 3 mồi. Huyệt Tình minh cũng vậy (163).

Cùng cốt: 1 huyệt ở trên huyệt Trường cường, chỗ đầu chót xương cùng (xem mục 13 phần II). Chủ trị 25 chứng giản cả thể cứng và thể mềm, điên cuồng, trĩ rò kiết lỵ đau quặn mót rặn. Cứu 5 mồi.

- Chữa đại phong (phong hủi): Phép chữa dùng kim hào châm, trước châm huyệt Tố liêu 3 lần cho ra máu, rồi châm huyệt Thừa tương và huyệt Ủy trung.

- Chữa chó dại cắn chưa phát hay đã phát lên cơn, dùng dây đo từ cuối mắt bên trái đến hết cuối mắt bên phải, bỏ phần thừa, rồi lấy dây ấyđo từ huyệt Ấn đường (chính giữa khoảng hai lông mày) lên đầu, đến cùng dây là huyệt ở đấy. Cứu 14 mồi, và lấy phân người khô đặt vào chỗ bị chó cắn mà cứu lên trên (164).

* Chú thích:

(152) Huyệt Xung môn ở ngang huyệt Khúc cốt đi ra cách 3,5 thốn, dưới huyệt Đại hoành 5 thốn.

(153) Huyệt Khúc cốt ở trên xương mu thuộc mạch Nhâm, ngang với huyệt Yêu du thuộc mạch Đốc trên xương cùng trôn (không phải ngang với Thận du): Đính chính.

(154) Huyệt Tử cung ở hai bên huyệt Trung cực ngang ra 3 thốn: Đính chính.

(155) Huyệt Độc âm (ngoài kinh) ở giữa ngấn ngang dưới ngón chân thứ 2, khác với huyệt Chí âm ở mé ngoài đầu ngón chân út thuộc kinh Bàng quang. Cả 2 huyệt đều có tác dụng chữa đẻ khó.

(156) Theo tài liệu ngày nay, cũng như sách Châm cứu đại thành thì hai huyệt Kim tân và Ngọc dịch ở dưới lưỡi trên tĩnh mạch. Kim tân ở bên tả, Ngọc dịch bên hữu, ở trên chỗ hầu kết 1 thốn, cách ra mỗi bên 3 phân. Còn hai bên huyệt Liêm tuyền thì gọi là Bàng Liêm tuyền.

(157) Theo Châm cứu đại thành thì huyệt Tụ tuyền ở chỗ giữa khe trũng trên lưỡi.

(158) Theo Châm cứu đại thành thì huyệt Hải tuyền ở trên mạch khoảng giữa phía dưới lưỡi.

(159) Khác với huyệt Nội khỏa tiêm ở trên chóp xương mắt cá trong, và tác dụng trị bệnh cũng khác.

(160) Xem huyệt Giao tín ở kinh Túc Thiếu âm thận (K.VIII).

(161) Khác với huyệt Hoa đà giáp tích ở sau lưng (theo tài liệu ngày nay).

(162) 4 huyệt Ngũ hổ ở chính giữa mặt sau khớp đốt xương 1 và 2 của ngón tay trỏ và ngón tay thứ 4 (theo Châm cứu đại thành và tài liệu ngày nay).

(163) Huyệt Nhãn mã không nói rõ vị trí. Huyệt này cũng không thấy chép trong Châm cứu đại thành, và cũng không thấy nói ở trong Châm cứu Tư Sinh. Hơn nữa huyệt Tình minh cũng không thể cứu được.

(164) Những kinh nghiệm chữa bệnh chó dại cắn và phong hủi trên đây được chép ở nguyên bản xen vào sau huyệt Độc âm và trước huyệt Xung môn, chúng tôi chuyển xuống sau cùng để tiện việc tham khảo.

Theo sách châm cứu ngày nay, mạch Đốc có 27 huyệt kể từ huyệt Trường cường đến huyệt Ngận giao. Đây tác giả giới thiệu 30 huyệt kể từ huyệt Ngận giao qua đầu xuống dọc sống lưng đến huyệt Trường cường. Trong đó có huyệt Ấn đường và huyệt Tiếp cốt (ngoài kinh) còn thêm huyệt Cùng cốt (trên huyệt Trường cường).

Các huyệt được nêu lên là: Ngận giao, Đoài đoan, Nhân trung, Tố liêu, Ấn đường, Thần đình, Thượng tinh, Tín hội, Tiền đính, Bách hội, Hậu đỉnh, Cường gian, Não hộ, Phong phủ, Á môn, Đại chùy, Đào đạo, Thân trụ, Thần đạo, Linh đài, Chí dương, Cân súc, Tích trung, Tiếp cốt, Huyền khu (xu), Mệnh môn, Dương quan, Yêu du, Cùng cốt, Trường cường.

Về kinh Thái âm - Phế ở tay, sách này giới thiệu 9 huyệt kể từ huyệt Tỉnh ở tay đi vào, khác với sách Châm cứu đại thành kể từ trong ngực đi ra, với các huyệt Trung phủ, Vân môn mà ở đây không nêu lên. Trong số huyệt được nói ở mục C/1 phần IV: Thiếu thương, Ngư tế, Thái uyên, Kinh cừ, Liệt khuyết, Khổng tối, Xích trạch, Hiệp bạch, Thiên phủ, tác giả đã dùng hai huyệt sau đây:

Bài ca đã giới thiệu 15 huyệt của kinh Dương minh - Đại tràng ở tây: Thương dương, Nhị giản, Tâm giản, Dương khê, Thiên lịch, Ôn lưu, Hạ liêm, Thwowngjlieem, Thủ tâm lý Khúc trì, rửu liêu, Ngũ lý,Tý như, Kiên ngừng Cự cốt. Huyệt Hợp cốc đã được chỉ dẫn ở phần II mục 6, còn bốn huyệt không nêu lên là Thiên đình, Phù đột, Hòa liêu,Nghinh hương.

Tác phẩm trình bày các huyệt của kinh này kể từ ngoài tay đi vào: Trung xung, Lao cung, Đại lăng, Nội quan, Giản sử, Khích môn, Khúc trạch, Thiên tuyền, cộng 8 huyệt, mà không nêu lên huyệt Thiên trì ở ngực vú.

Kinh Thiếu dương - Tam tiêu ở tay gồm 23 huyệt. Mục này nêu lên 11 huyệt: Quan xung, Dịch môn, Trung chữ, Dương trì, Ngoại quan, Chi câu, Hội tông, Tam dương lạc, Tứ độc, Thiên tỉnh, Thanh lãnh uyên, 2 huyệt Ế phong và Nhĩ môn đã được giới thiệu ở phần II mục 20, còn 10 huyệt không nêu lên là: Tiêu lạc, Nhu hội, Kiên liêu, Thiên dũ, Chế mạch, Lư tức, Giác tôn, Hòa liêu, Ty trúc không.

Kinh Thiếu âm - Tâm ở tay có 9 huyệt, được trình bày ở đây kể từ huyệt Tỉnh đi vào: Thiếu xung, Thiên phủ, Thần môn, Âm khích, Thông lý, Linh đạo, Thiếu hải, Thanh linh, Cực tuyền.

Kinh này có 19 huyệt, tài liệu này giới thiệu 8 huyệt: Thiếu trạch, Tiền cốc, Hậu khê, Uyển cốt, Dương cốc, Dưỡng lão, Chi chính, Tiểu hải,. Ngoài huyệt Thính cũng được dùng ở mục 20 phần II, còn 10 huyệt sau đây: Kiên trinh, Nhu du, Thiên tông, Bỉnh phong, Khúc viên, Kiên ngoại du, Thiên song, Thiên dung, Quyền liêu.

Kinh Thái âm - Tỳ ở chân gồm 21 huyệt, bài ca ở mục D/7 đã diễn giải 11 huyệt: Ẩn bạch, Đại đô, Thái bạch, Công tôn, Thương khâu, Tam âm giao, Lậu cốc, Địa cơ, Âm lăng tuyền, Huyết hải, Cơ môn. Mục B4 đã chỉ dẫn các huyệt ở bụng  là Phúc ai, Đại hoành, Phúc kết, Phủ xá, Xung môn,  (câu 2584 - 2600), còn các huyệt không nêu lên là Thực đậu, Thiên khê, Hung hương, Chu vinh, Đại bao.

Kinh Quyết âm - Can ở chân gồm 14 huyệt. Bài ca ở mục này giới thiệu 11 huyệt: Đại đôn, Hành gian, Thái xung, Trung phong, Lãi câu, Trung đô, Tất quan, Khúc tuyền, Âm bao, Ngũ lý, Âm liêm. Mục B/4 ở trên đã chỉ dẫn 2 huyệt Chương môn, và Kỳ môn ở vùng hông bụng, còn huyệt Cấp mạch không được nêu lên.

Kinh Dương minh - Vị ở chân có 45 huyệt, đã được chỉ dẫn:

- Ở phần IV mục B/4 (câu 2554 - 2577) 12 huyệt ở vùng bụng là Bất dung, Thừa mãn, Lương môn, Qnan môn, Thái ất, Hoạt nhục môn, Thiên xu, Ngoại lăng, Đại cự, Thủy đạo, Quy lai, Khí xung.

- Ở bài ca mục D/9 này 15 huyệt kể từ dưới chân đi lên (khác với Châm cứu đại thành và các sách châm cứu ngày nay): Lệ đoài, Nội đình, Hãm cốc, Xung dương, Giải khê, Phong long, Hạ liêm (Hạ cự hư), Điều khẩu, Thượng liêm (Thượng cự hư), Túc tam lý, Độc tỵ, Lương khâu, Âm thị, Phục thỏ, Bễ quan, Trong số huyệt còn lại, 5 huyệt: Nhũ căn, Nhân nghinh, Giáp xa, Đại nghinh, Địa thương, đã được dùng ở phần II và phần III, 13 huyệt không được nêu lên là Thừa khấp, Tứ bạch, Cự liêu, Hạ quan, Đầu duy, Khí xá, Khuyết bồn, Khí hộ, Khố phòng, Ốc ế, Ưng song, Nhũ trung, Âm thị.

Kinh này có 27 huyệt. Bài ca nói 20 huyệt mà chỉ nêu lên 7 huyệt: Dũng tuyền, Nhiên cốc, Thái khê, Đại chung, Thủy tuyền, Chiếu hải, Phục lưu. Đời sau phụ thêm bằng chữ Hán 3 huyệt: Giao tín, Trúc tân, Âm cốc, 17 huyệt: Du phủ, Quắc trung, Thần tàng, Linh khư, Thần phong, Bộ lang, U môn, Thông cốc, Âm đô, Thạch quan, Thương khúc, Hoang du,Trung chú, Tứ mãn, Khí huyệt, Đại hách, Hoành cốt, ở vùng ngực bụng đã đều được chỉ dẫn ở mục B/4 nói trên.

Bài ca nôm giới thiệu từ dưới chân đi lên các huyệt: Khiếu âm, Hiệp khê, Địa ngũ hội, Túc lâm khấp, Khâu khư, Huyền chung (Tuyệt cốt), Dương phụ, Quang minh, Và người đời sau phụ thêm bằng chữ hán các huyệt Ngoại khâu, Dương giao, Dương lăng tuyền, Dương quan, Trung độc, Phong thị, Hoàn khiêu; cộng 15 huyệt. Kinh này có 44 huyệt (câu ca 3001 chỉ nói 28 huyệt). Mục B/4 phần IV trên đây đã chỉ dẫn 6 huyệt ở bụng hông là Nhật nguyệt, Kinh môn, Đới mạch, Ngũ xu, Duy đạo, Cự liêu. Còn 23 huyệt không được nêu lên là Đồng tử liêu, Thính hội, Thượng quan, Hàm yếm, Huyền lư, Huyền ly, Khúc tân, Suất cốc, Thiên xung, Phù bạch, Khiếu âm, Hoàn cốt, Bản thần, Dương bạch, Lâm khấp, Mục song, Chính dinh, Thừa linh, Não không, Phong trì, Kiên tỉnh, Uyên dịch, Triếp cân.

Kinh Thái dương - Bàng quang ở chân đã giới thiệu sau 2 câu ca mở đầu, 18 huyệt kể từ chân lên bằng chữ Hán, có thể  vì phần cuối tập sách bị rách, và đã được người đời sau bổ sung: Chí âm, Thông cốc, Thúc cốt, Kinh cốt, Kim môn, Thân mạch, Bộc tham, Côn lôn, Phụ dương, Phi dương, Thừa sơn, Thừa cân, Hợp dương, Ủy trung, Ủy dương, Phù khích, Ân môn, Thừa phù. Mục B/2 của phần IV ở trên đã chỉ dẫn các huyệt 2 hàng sau thân từ trên xuống: Đại trữ, Phong môn, Phế du, Quyết âm du, Tâm du, Cách du, Can du, Đởm du, Tỳ du, Vị du, Tam tiêu du, Thận du, Khí hải du, Đại tràng du, Bàng quang du, Trung lữ du, Bạch hoàn du (17 huyệt câu 2403 - 2455). Với huyệt Cao hoang đã nói ở phần I (câu 451 - 538), tổng cộng 36 huyệt. Còn 31 huyệt không được nêu lên là Tình minh, Toản trúc, My xung, Khúc sai, Ngũ xứ, Thừa quang, Thông thiên, Lạc khước, Ngọc chẩm, Thiên trụ ở mặt đầu, và Thận du, Quan nguyên du, Tiểu tràng du, Thượng liêu, Thứ liêu, Trung liêu, Hạ liêu, Hội dương, Phụ phân, Phách hộ, Thần đường, Y hy, Cách quan, Hồn môn, Dương cương, Ý xá, Vị thương, Hoang môn, Chí thất, Bào hoang, Trật biên ở sau lưng, kể từ trên xuống. Kinh này có tổng số là 67 huyệt.

Cuối phần IV, đã chép thêm bằng chữ Hán, 8 mạch kỳ kinh: Dương duy, Âm duy, Dương kiểu, Âm kiểu, Mạch đốc, Mạch nhâm, Mạch xung, Mạch đới. Tiếp sau phần này được kết thúc với một số huyệt đặc biệt gồm:

- Tình minh, Toản trúc, Giao tín, Xung môn, Khúc cốt, Chí âm, đã được giới thiệu trong các kinh mạch ở trên.

- Thái dương, Ngư vĩ, Ấn đường, Tử cung, Đại cốt không, Tứ hoa ở đầu, Tiểu cốt không, Ngoại khỏa tiêm, Kim tân, Ngọc dịch, Tụ tuyền, Mỗ tự, Hải tuyền, Độc âm, Trung tuyền, Tỵ chuẩn, Ngũ hổ là những kỳ huyệt ngoài kinh.

- Một số huyệt khác không thấy ở sách châm cứu Trung y là: Nhũ ảnh, Bối lam, Phục nguyên, Trực cốt, Quan mạch, Uất trung, Độc tuyền, Nội khỏa, Đơn tuyền, Hoa đà (khác), Nhãn mã, Cùng cốt.